چگونه غذاهای روستای سهیلی قشم به ثبت جهانی روستا کمک کرد؟

تحلیلی بر نقش خوراک محلی در برندینگ گردشگری روستایی

دکتر زهرا لاریجانی
کارشناس مسئول گردشگری خوراک وزارت میراث فرهنگی و گردشگری

چکیده

روستای سهیلی در جزیره قشم، یکی از موفق‌ترین نمونه‌های پیوند میان میراث ناملموس خوراکی و توسعه پایدار گردشگری در ایران است. این روستا در سال‌های اخیر به دلیل حفظ اصالت فرهنگی، تنوع خوراکی و نقش زنان در اقتصاد بومی، در فهرست روستاهای جهانی گردشگری سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) قرار گرفت. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی نقش غذاهای محلی در فرآیند ثبت جهانی این روستا می‌پردازد. نتایج نشان می‌دهد که خوراک سنتی سهیلی نه تنها عامل تقویت هویت فرهنگی و اقتصادی جامعه محلی است، بلکه به‌عنوان مؤلفه‌ای اثرگذار در برندینگ گردشگری روستا عمل کرده است.

کلیدواژه‌ها: روستای سهیلی، گردشگری خوراک، میراث ناملموس، توسعه پایدار، قشم

⸻

مقدمه

غذا بخش جدایی‌ناپذیر از فرهنگ و زندگی روزمره هر جامعه است و در سال‌های اخیر به یکی از ارکان اصلی گردشگری پایدار تبدیل شده است. در جزیره قشم، روستای سهیلی به واسطه تنوع فرهنگی و غنای غذایی خود، به الگویی موفق در تلفیق خوراک محلی با توسعه گردشگری بدل شده است. فرایند ثبت جهانی این روستا در شبکه جهانی روستاهای گردشگری، فرصتی فراهم کرد تا نقش میراث خوراکی در معرفی چهره فرهنگی قشم به جهان مورد توجه قرار گیرد.

⸻

۱. خوراک محلی به‌عنوان میراث زنده

براساس کنوانسیون ۲۰۰۳ یونسکو، خوراک سنتی بخشی از میراث فرهنگی ناملموس جوامع است. در سهیلی، دانش تهیه غذاهای دریایی، استفاده از ادویه‌های بومی، و روش‌های پخت سنتی، نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. زنان روستا نقش محوری در این فرآیند دارند؛ آنان نه تنها نگهبانان دانش خوراکی هستند، بلکه از طریق فروش و آموزش غذاهای محلی در اقامتگاه‌های بوم‌گردی، به توسعه اقتصاد خانوادگی کمک می‌کنند.

⸻

۲. نمونه‌هایی از غذاهای شاخص سهیلی

در سفره‌ی مردم سهیلی، طعم دریا و ادویه‌های جنوب ایران به‌خوبی حس می‌شود.
جزیره قشم و روستای سهیلی
یکی از مقاصد گردشگری محبوب ایران هستند که علاوه بر جاذبه‌های طبیعی و تاریخی، دارای غذاها و نوشیدنی‌های خاص خود است. در اینجا برخی از غذاها، نان‌ها و نوشیدنی‌های معروف جزیره قشم و روستای ثبت جهانی سهیلی را معرفی می‌کنیم :

غذاها:

1. بریانی قشمی: یکی از غذاهای محلی بسیار معروف در قشم است که معمولاً با گوشت (گوشت گوسفند یا مرغ) و برنج تهیه می‌شود. این غذا طعم خاصی دارد و با ادویه‌های ویژه منطقه درست می‌شود.
2. کوفته قشمی: نوعی کوفته است که با گوشت چرخ‌کرده، برنج و سبزیجات محلی آماده می‌شود.
3. حلیم قشمی: این حلیم با استفاده از گندم و گوشت پخته می‌شود و با ادویه‌های خاص سرو می‌شود.
4. خورش تمبر هندی: یکی از خورش‌های محلی که طعم ترش و شیرین دارد. این خورش معمولاً با گوشت یا مرغ و تمبر هندی درست می‌شود.
5. ماهی و میگو: قشم به دلیل نزدیکی به دریا، ماهی‌های تازه و میگوهای لذیذ زیادی دارد که به شیوه‌های مختلف طبخ می‌شوند.

نان‌ها:

1. نون تنوری: نانی است که به روش سنتی در تنورهای سنگی پخته می‌شود و از طعمی ویژه برخوردار است.
2. نون محلی قشم: نانی که معمولاً از آرد کامل و سبوس‌دار تهیه می‌شود و با گوشت و سبزیجات محلی همراه است.

نوشیدنی‌ها:

1. دوغ قشمی: دوغ محلی جزیره قشم که طعم خاصی دارد و معمولاً با سبزیجات تازه همراه می‌شود.
2. آب نارگیل: یکی از نوشیدنی‌های خنک و تازه در قشم که به طور طبیعی از نارگیل استخراج می‌شود.
3. چای قشمی: چای محلی که در بسیاری از مناطق جنوب ایران معمول است و معمولاً با ادویه‌هایی همچون هل یا زعفران دم می‌شود.
4. نوشیدنی‌های میوه‌ای: در جزیره قشم به دلیل تنوع میوه‌های گرمسیری، نوشیدنی‌هایی از میوه‌های تازه مانند انار، پرتقال و لیمو تولید می‌شود که طعم بی‌نظیری دارند.

این‌ها تنها بخشی از غذاها و نوشیدنی‌های خاص جزیره قشم هستند. هر کدام از این‌ها با طعم‌ها و مواد اولیه بومی، تجربه‌ای خاص از فرهنگ غذایی این منطقه را به گردشگران ارائه می‌دهند.

خوراک کوسه:

خوراک کوسه یکی از غذاهای سنتی و خاص جنوب ایران است که در جزیره قشم نیز طرفداران زیادی دارد. این خوراک معمولاً با گوشت کوسه، گوجه‌فرنگی، پیاز و ادویه‌های محلی تهیه می‌شود و طعمی لذیذ و خاص دارد. گوشت کوسه به دلیل بافت خاصی که دارد، پس از پخت نرم و خوشمزه می‌شود.

ماهی و میگو:

ماهیان جنوب ایران به خصوص در قشم و هرمزگان بسیار محبوب هستند. ماهی‌های تازه‌ای همچون ماهی شیر، ماهی سنگسر، و ماهی بامیه در این منطقه فراوانند. این ماهی‌ها به شیوه‌های مختلف از جمله کبابی، سرخ شده یا خورشتی طبخ می‌شوند. همچنین میگو که یکی از محصولات دریایی محبوب جزیره قشم است، به صورت کبابی، خورشتی یا در غذاهای مختلف استفاده می‌شود.

گوبولی:

گوبولی یکی از غذاهای خاص و محلی جزیره قشم است که شبیه به نوعی آش یا خوراک است. این غذا معمولاً با گوشت و سبزیجات محلی آماده می‌شود و به عنوان یکی از غذاهای خوشمزه و سنتی در سفره‌های قشمی‌ها سرو می‌شود. گوبولی بیشتر در مراسم‌ها و جشن‌ها پخته می‌شود.

رشته بلالوت (برای صبحانه):

رشته بلالوت یکی از غذاهای خوشمزه و محلی قشم است که معمولاً برای صبحانه سرو می‌شود. این غذا از رشته‌های نازک درست شده و با مواد مختلفی مثل گوجه، پیاز و ادویه‌جات طعم‌دهی می‌شود. همچنین در برخی نسخه‌ها از گوشت یا تخم‌مرغ هم برای غنی‌تر شدن آن استفاده می‌شود.

نان‌های تمشی:

تمشی نوعی نان محلی است که بیشتر در مناطق جنوب ایران، به‌ویژه در قشم، پخته می‌شود. این نان به صورت داغ و تازه از تنور بیرون آمده و طعمی لذیذ دارد. معمولاً در کنار غذاهایی مثل خورشت‌ها یا به‌عنوان میان‌وعده مصرف می‌شود.

نان کپک:

نان کپک یکی از نان‌های سنتی قشم است که به‌ویژه در مناطق جنوبی ایران محبوب است. این نان در دمای بسیار بالا در تنور پخته می‌شود و به دلیل پخت سریع و مواد اولیه خاص خود، بافتی نرم و لطیف دارد. نان کپک با طعمی ملایم و خوشمزه برای صبحانه یا همراه غذاهای دیگر سرو می‌شود.

نان دستی روغنی:

این نان به‌طور سنتی با دست تهیه می‌شود و در فرآیند پخت، روغن نیز به آن افزوده می‌شود. نان دستی روغنی معمولاً بسیار نرم و خوشمزه است و به دلیل وجود روغن در آن، طعم خاصی دارد. این نان در کنار غذاهایی همچون ماهی و خورش‌ها بسیار محبوب است.

مطالب مرتبط گردشگری خوراک: 

گردشگری خوراک و نوشیدنی ایران: نقشه راهی برای جهش اقتصادی و گذر از وابستگی نفتی

گردشگری خوراک؛ راهی نوین برای شناخت فرهنگ ایرانی

توسعه پایدار در گردشگری خوراکی: راهکارهای کاهش ضایعات غذایی در رستوران‌های گردشگری

۳. نقش خوراک در برندینگ گردشگری سهیلی

گردشگران داخلی و خارجی هنگام بازدید از سهیلی، تجربه‌ای چندوجهی از فرهنگ، طبیعت و طعم جنوب ایران به دست می‌آورند. در اقامتگاه‌های بوم‌گردی، گردشگران ضمن چشیدن غذاهای محلی، در فرآیند پخت مشارکت می‌کنند و این تعامل، حس تعلق و اصالت تجربه را افزایش می‌دهد.
از سوی دیگر، خوراک به ابزاری برای برندینگ فرهنگی تبدیل شده است؛ تصاویر و داستان‌های مربوط به غذاهای محلی در تبلیغات گردشگری، جشنواره‌های خوراکی و حتی بسته‌بندی محصولات محلی به‌کار می‌رود. این امر سهیلی را از یک مقصد صرفاً طبیعی به یک مقصد فرهنگی-خوراکی ارتقا داده است.

⸻

۴. ارتباط خوراک با معیارهای ثبت جهانی

در ارزیابی سازمان جهانی گردشگری، معیارهایی مانند حفظ میراث فرهنگی، مشارکت جامعه محلی، تنوع اقتصادی و پایداری زیست‌محیطی نقش کلیدی دارند. سهیلی با اتکا به غذاهای سنتی و حفظ دانش خوراکی بومی، توانسته است در این شاخص‌ها امتیاز بالایی کسب کند. حضور فعال زنان در تهیه و عرضه خوراک، موجب مشارکت اجتماعی پایدار و تقویت اقتصاد روستایی شده است.

⸻

نتیجه‌گیری

تجربه روستای سهیلی نشان می‌دهد که خوراک محلی می‌تواند عامل مهمی در توسعه گردشگری پایدار و ثبت جهانی روستاها باشد. غذا نه تنها یک جاذبه گردشگری، بلکه زبان مشترک فرهنگ‌ها و ابزار هویت‌بخشی به جوامع محلی است. پیشنهاد می‌شود در سایر روستاهای جزیره قشم و مناطق جنوبی ایران، مستندسازی و ترویج دانش خوراکی زنان محلی در اولویت برنامه‌های توسعه گردشگری قرار گیرد تا میراث زنده خوراکی به‌عنوان برند فرهنگی ایران در سطح جهانی شناخته شود.