روز جهانی کوهستان ۱۴۰۴؛ چرا یخچال‌های میراث جهانی اهمیت دارند

یازدهم دسامبر، روز جهانی کوهستان، فرصتی است تا نقش حیاتی کوه‌ها در حفظ حیات بر روی زمین یادآوری شود. تمرکز امسال بر اهمیت ژرف یخچال‌های طبیعی است که زیست‌بوم‌ها را سیراب می‌کنند، جوامع انسانی را پشتیبانی می‌نمایند و هویت فرهنگی را شکل می‌دهند؛ در حالی که خود با تغییراتی سریع و اغلب برگشت‌ناپذیر روبرو هستند.

پنجاه محوطه ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو میزبان یخچال‌های طبیعی هستند که نزدیک به ده درصد از کل مساحت یخچالی کره زمین را تشکیل می‌دهند. اثرات تغییرات آب‌وهوایی در همه این مناطق به وضوح قابل مشاهده است. گزارش یونسکو با عنوان «یخچال‌های میراث جهانی: دیده‌بان‌های تغییرات اقلیمی» هشدار می‌دهد که یخچال‌های طبیعی در یک‌سوم از این محوطه‌ها تا سال ۲۰۵۰، صرف‌نظر از سناریوهای انتشار گازهای گلخانه‌ای، ناپدید خواهند شد. این پیش‌بینی نشان‌دهنده ابعاد بحران و فرصت محدود برای حفظ آنچه باقی مانده است.

در قاره آفریقا، آخرین یخچال‌های باقی‌مانده این قاره که همگی در محدوده محوطه‌های میراث جهانی قرار دارند، با سرعتی بی‌سابقه در حال آب شدن هستند. در پارک ملی کوهستان‌های روئنزوری در اوگاندا، یونسکو با همکاری سازمان حیات‌وحش این کشور و با پشتیبانی دولت هلند، در حال تقویت پایش یخچال‌ها، افزایش ظرفیت علمی و تدوین راهبردهای بلندمدت سازگاری است تا به جوامع محلی برای تطبیق با محیط در حال تغییر کمک کند.

در آسیای مرکزی، یخچال وانچ-یاخ (فدچنکو) در پارک ملی تاجیکستان (کوهستان‌های پامیر) که طولانی‌ترین یخچال خارج از مناطق قطبی محسوب می‌شود نیز به سرعت در حال عقب‌نشینی است. آب حاصل از ذوب آن، زندگی میلیون‌ها نفر در پایین‌دست را تأمین می‌کند و آینده آن به یک نگرانی منطقه‌ای از نظر امنیت آبی و تاب‌آوری اقلیمی تبدیل شده است. این یخچال نمونه‌ای بارز از دگرگونی‌هایی است که در سراسر مناطق کوهستانی مرتفع جهان در جریان است.

فراتر از اهمیت بوم‌شناختی، چشم‌اندازهای کوهستانی به‌طور عمیقی در میراث فرهنگی و معنوی جوامعی که به آن وابسته هستند، تنیده شده‌اند. در بسیاری از محوطه‌های میراث جهانی، کوه‌ها مکان‌هایی مقدس، سرچشمه‌های خاطره و تعلّق و محور ریتم‌های فصلی و معیشت‌ها هستند. آن‌ها هویت‌های محلی را شکل می‌دهند، الهام‌بخش داستان‌ها و هنر می‌شوند و کشاورزی، گردشگری و نظام‌های دانش سنتی را پشتیبانی می‌کنند. با دگرگونی این چشم‌اندازها، جوامع نه تنها منابع طبیعی حیاتی، بلکه نشانه‌های فرهنگی که بخشی از هویت آن‌ها را تشکیل می‌دهند، در معرض خطر از دست دادن قرار می‌گیرند. انتشاراتی با عنوان «صدای یخچال‌ها: روایت‌هایی از اندوه و امید در میان یخچال‌های در حال کوچک شدن در مناطق گرمسیری» که توسط یونسکو و مؤسسه تحقیقاتی فرانسه برای توسعه پایدار تهیه شده، گواهی‌ها و بیان‌های هنری را ارائه می‌دهد که نشان می‌دهد تغییرات محیطی تا چه حد در جوامع کوهستانی طنین‌انداز است.

روز جهانی کوهستان یادآوری به‌موقعی از آنچه در خطر است می‌باشد و تأکید می‌کند که آینده جوامع کوهنشین، تنوع زیستی و امنیت آبی جهانی از سرنوشت یخچال‌های طبیعی جدایی‌ناپذیر است. این فراخوان برای آگاهی، در طول «سال بین‌المللی حفاظت از یخچال‌ها» (۲۰۲۵) و «دهه اقدام برای علوم یخکره‌ای» (۲۰۳۴-۲۰۲۵) طنین‌انداز است که علم، سیاست و فرهنگ را برای بسیج اقدام در جهت یخکره‌ای که به سرعت در حال تغییر است، متحد می‌کنند.

یونسکو بر ضرورت همکاری جهانی تازه‌ای تأکید می‌کند تا با اقدام مشترک، دولت‌ها، دانشمندان، مردمان بومی، جوانان و جوامع محلی بتوانند تضمین کنند که یخچال‌های طبیعی و فرهنگ‌ها و زیست‌بوم‌هایی که آن‌ها پشتیبانی می‌کنند، برای نسل‌های آینده نیز سرچشمه زندگی و الهام باقی بمانند.