دیپلماسی گردشگری؛ ابزار نرم ایران برای نفوذ منطقه‌ای؟

محمد اسماعیل ارجمندی مدیر مسئول - سرمقاله شماره 10 مجله سفرنویسان 

در جهانــی کــه سیاســت‌ها‌ی ســختگیرانه و رقابت‌هــای ژئوپلیتیکـی بـه عرصـه اصلـی تعامـلات بین‌المللـی تبدیـل شـده، برخـی کشــورها در تلاش‌انــد از ابزارهــای نــرم بــرای دســتیابی بــه اهــداف اسـتراتژیک خـود بهـره ببرنـد. ایـران نیـز از ایـن قاعـده مسـتثنا نیسـت. سیاســت‌های جدیــد تهــران در حــوزه گردشــگری، بیــش از آنکــه صرفــا اقتصــادی باشــد، تلاشــی آشــکار بــرای بازتعریــف جایــگاه بین‌المللــی خود و تقویت نفوذ منطقه‌ای است.
لغـو روادیـد بـرای ۳۳ کشـور، از جملـه اقتصادهـای نوظهـور ماننـد هنـد، برزیـل، و روسـیه،  همچنیـن برخـی از کشـورهای حـوزه خلیـج فـارس، نه تنهـا بـا هـدف افزایـش جـذب گردشـگر، بلکـه به عنـوان ابـزاری بـرای بهبـود روابـط دیپلماتیـک طراحـی شـده اسـت. حرکـت تهـران به سـوی تســهیل ســفرهای بین‌المللــی، تاکتیکــی حساب شــده بــرای جبــران محدودیت‌هــای ناشــی از تحریم‌هــا و تغییــر مســیر همکاری‌هــای اقتصادی از غرب به شرق است.
امـا آیـا ایـن سیاسـت می‌توانـد اهـداف ایـران را محقـق کنـد؟ تجربـه کشــورهایی ماننــد ترکیــه و امــارات متحــده عربــی نشــان داده کــه موفقیـت دیپلماسـی گردشـگری وابسـته بـه عواملـی فراتـر از لغـو روادید اســت. ایــران هنــوز بــا چالش‌هــای زیرســاختی، عــدم امنیــت حقوقــی بــرای گردشــگران خارجــی، و تصویــری کــه در رســانه‌های بین‌المللــی مخدوش شده، مواجه است.
نمونه‌هــای اخیــر بازداشــت گردشــگران خارجــی در ایــران، همچــون پرونــده شــهروندان فرانســوی و بریتانیایــی، پیام‌هــای متناقضــی بــه جهــان ارســال می‌کنــد. اگــر تهــران به‌دنبــال اســتفاده از گردشــگری به‌عنــوان ابــزاری بــرای کاهــش تنش‌هاســت، بایــد امنیــت و اعتمــاد گردشـگران خارجـی را تضمیـن کنـد. در غیـر ایـن صـورت، ایـن سیاسـت نه‌تنهــا اثــر معکــوس خواهــد داشــت، بلکــه بــه انــزوای بیشــتر ایــران خواهد انجامید.
از سـوی دیگـر، ارتبـاط ایـران و عربسـتان سـعودی از دریچـه دیپلماسـی گردشــگری مســیری حســاس امــا بالقــوه کارآمــد اســت. ازســرگیری روابــط دیپلماتیــک میــان دو قــدرت منطقــه‌ای می‌توانــد فرصت‌هایــی بــرای همکاری‌هــای اقتصــادی و فرهنگــی ایجــاد کنــد، امــا موفقیــت ایـن رونـد نیازمنـد اقدامـات عملـی و کاهـش تنش‌هـای فرقـه‌ای اسـت.
تجربــه گذشــته نشــان داده کــه توافقــات دیپلماتیــک در خاورمیانــه، بدون تعهدات پایدار، به سرعت به بن‌بست می‌رسند. در ســطحی گســترده‌تر، ایــران به دنبــال تقویــت تعامــلات بــا روســیه از مسـیر گردشـگری اسـت. ایـن همـکاری می‌توانـد فرصت‌هـای اقتصـادی جدیـدی ایجـاد کنـد، امـا پرسـش کلیـدی ایـن اسـت کـه آیـا روس‌هـا، کــه خــود درگیــر چالش‌هــای اقتصــادی ناشــی از تحریم‌هــای غــرب هســتند، بــازار هــدف مناســبی بــرای ایــران محســوب می‌شــوند؟
افزایــش همکاری‌هــای گردشــگری میــان دو کشــور، در صورتــی کــه بــه تعامــلات اقتصــادی گســترده‌تر منجــر نشــود، تنهــا یــک ژســت دیپلماتیک خواهد بود، نه یک استراتژی پایدار. آنچـه ایـران نیـاز دارد، اصلاحـات عمیـق در زیرسـاخت‌های گردشـگری و تغییــر رویکــرد در سیاســت‌های داخلــی اســت. بــدون هتل‌هــای اســتاندارد، سیســتم حمل ونقــل کارآمــد، تبلیغــات حرفــه‌ای و تضمیــن امنیـت گردشـگران، نمی‌تـوان انتظـار داشـت کـه دیپلماسـی گردشـگری بـه ابـزاری موفـق بـرای تغییـر جایـگاه بین‌المللـی ایـران تبدیـل شـود. تجربــه ترکیــه نشــان داده کــه جــذب گردشــگر بــدون ایجــاد بســترهای مناســب، نه‌تنهــا تأثیــر مثبــت اقتصــادی نــدارد، بلکــه نارضایتــی و تجربه‌های منفی را تقویت می‌کند.
ایـران در تـلاش اسـت تـا از دیپلماسـی گردشـگری به‌عنـوان ابـزاری بـرای کاهــش تنش‌هــا و افزایــش تعامــلات جهانــی اســتفاده کنــد. امــا اگــر ایــن سیاســت بــا چالش‌هــای داخلــی، اقدامــات متناقــض و عــدم آمادگــی زیرســاختی همــراه باشــد، نه‌تنهــا منجــر بــه توســعه اقتصــادی نخواهــد شــد، بلکــه به‌عنــوان یــک پــروژه شکســت خورده در سیاســت خارجی ایران ثبت خواهد شد. 

تهــران بایــد انتخــاب کنــد: آیــا میخواهــد از دیپلماســی گردشــگری به‌عنــوان یــک ابــزار مؤثــر اســتفاده کنــد، یــا صرفــا با ژست‌های دیپلماتیک، به روند انزوای خود ادامه دهد؟