گردشگری شهری باید بر پایه «روایت‌گری» و «تجربه شهروندی» شکل بگیرد، نه صرفاً ثبت نمادین

تهران – پایگاه خبری تخصصی گردشگری سفرنویسان 

در نخستین نشست میز گردشگری شهری، خانم لیدا نجفی، نماینده معاونت میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، با بیانی صریح و تأمل‌برانگیز، گفت:

«من در این جلسه به‌عنوان یکی از اعضای داخلی وزارتخانه حضور دارم، اما در عین حال، از خارج از حوزه تخصصی گردشگری به این مسئله نگاه می‌کنم. دلیل این امر آن است که سه معاونت وزارتخانه — میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی — هر کدام به‌صورت جداگانه و بدون هماهنگی کافی فعالیت می‌کنند. این پراکندگی ساختاری، یکی از بزرگ‌ترین معایب نظام مدیریتی ما در این حوزه است.»

پیام، مخاطب و روایت: مثلث بنیادین گردشگری موفق

خانم نجفی با استناد به تجربه میدانی و رویکرد فرهنگی، گفت:

«آنچه در گردشگری اهمیت دارد، خلق یک روایت است. و هر روایتی سه عنصر اساسی دارد:
۱. پیام (چه چیزی می‌خواهیم منتقل کنیم؟)
۲. مخاطب (به چه کسی می‌خواهیم بگوییم؟)
۳. بدنه متنی (چگونه آن را بیان کنیم؟)»

وی ادامه داد:

«اگر ما بخواهیم شهری را به‌عنوان مقصد گردشگری به جهانیان معرفی کنیم، ابتدا باید بدانیم چه تصویری از آن شهر می‌خواهیم ارائه دهیم و برای چه مخاطبی این تصویر طراحی شده است. بدون این شناخت، هیچ ثبت جهانی یا برندسازی، پایدار نخواهد بود.»

نقد رویکرد «ثبت به‌خاطر ثبت» و هشدار درباره زیرساخت‌های واقعی

با اشاره به شرایط فعلی کشور، خانم نجفی گفت:

«واقعیت این است که ما در شرایط خاصی قرار داریم. حتی رسانه‌های خارجی امروزه هشدار می‌دهند که گردشگران در ایران عکس نگیرند، چون ممکن است دچار مشکل شوند.
در چنین فضایی، اگر بخواهیم همزمان به سمت ثبت جهانی شهرها حرکت کنیم، باید بپرسیم: آیا این تصمیم، بر اساس برنامه‌ریزی هوشمند است یا صرفاً تمایل به داشتن یک عنوان بین‌المللی؟»

وی تأکید کرد که:

«ثبت جهانی وقتی ارزش دارد که زیرساخت‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی آن را پشتیبانی کنند. در غیر این صورت، تنها یک تابلوی نمادین خواهد بود که هیچ تأثیری بر کیفیت زندگی شهروندان یا تجربه گردشگران نخواهد گذاشت.»

تهران، شهری «غیرگردشگرپذیر» از دید طرح‌ریزی شهری

یکی از جسورانه‌ترین اظهارات خانم نجفی، انتقاد از ایده معرفی تهران به‌عنوان شهر گردشگری جهانی بود:

«من با صراحت می‌گویم: تهران به‌عنوان شهر گردشگرپذیر، در سطح بین‌المللی هدف‌مند نیست. چرا؟ چون از ابتدا در طرح‌ریزی شهری، گردشگرپذیری هرگز اولویت نبوده است.
شهروندان تهران خودشان به‌دنبال «فرار» از شهر هستند، نه اینکه از آن لذت ببرند. این واقعیت را نباید نادیده گرفت.»

وی ادامه داد:

«اگر هدف ما ارتقای جایگاه تهران در نقشه گردشگری جهانی است، باید ابتدا هویت شهری آن را بازتعریف کنیم — نه اینکه صرفاً یک پرونده فنی برای سازمان جهانی گردشگری تهیه کنیم.»

اولویت: گردشگری به‌عنوان افزوده‌ای برای شهروند، نه قربانی‌کردن شهر برای گردشگر

خانم نجفی با اشاره به انتقاداتی که اساتید دیگر در جلسه مطرح کرده بودند، گفت:

«بسیاری از ما فکر می‌کنند که گردشگری یعنی جذب گردشگر. اما جوهره گردشگری پایدار، ارتقای کیفیت زندگی شهروندان است.
تا زمانی که این دیدگاه وجود نداشته باشد، همیشه بین دستگاه‌های مختلف، رقابت به‌جای همکاری حاکم خواهد بود.»

وی تصریح کرد:

«ما باید اول بپرسیم: آیا این شهر، برای ساکنان خود، زندگی‌پذیر است؟ آیا گردشگری می‌تواند ارزش افزوده‌ای برای این شهروندان ایجاد کند؟
اگر پاسخ مثبت بود، آنگاه می‌توان به سراغ گردشگر خارجی رفت. اما اگر پاسخ منفی بود، بهتر است ابتدا پایه‌های داخلی خود را تقویت کنیم.»

ناهماهنگی ساختاری: غیبت میراث فرهنگی در تصمیم‌گیری‌های گردشگری

در بخش پایانی سخنان خود، خانم نجفی به ساختار میز تخصصی انتقاد وارد کرد:

«در ساختار پیشنهادی برای میز گردشگری شهری، نماینده‌ای از حوزه میراث فرهنگی دیده نمی‌شود. در حالی که بسیاری از شهرهای ما — از یزد و کاشان گرفته تا همدان و شیراز — هویت خود را از میراث فرهنگی گرفته‌اند.»

وی ادامه داد:

«اگر قرار است در این میز، تصمیمات مهمی درباره انتخاب شهرهای منتخب گرفته شود، حضور میراث فرهنگی ضروری است — چه به‌عنوان نماینده وزارت، چه به‌عنوان نماینده تشکل‌های صنفی یا سازمان‌های مردمی. بدون این حضور، فرآیند تصمیم‌گیری، ناقص خواهد ماند.»

جمع‌بندی: از «ثبت صوری» به سوی «تحول هویتی»

در پایان، خانم نجفی گفت:

«اگر واقعاً می‌خواهیم شهرهای ایرانی را در فهرست شهرهای گردشگری جهانی قرار دهیم، باید بپذیریم که این مسیر، یک تحول هویتی، نه یک فرآیند اداری است.
ما نباید به دنبال این باشیم که «چه کسی می‌آید»، بلکه باید بپرسیم: «چه کسی می‌ماند و چرا می‌ماند؟»
پاسخ این سؤال، در تجربه شهروندی و روایت فرهنگی شهر است — نه در یک پرونده فنی با ۴۷ شاخص.»