افزایش تاب‌آوری در صنعت گردشگری: راهکارهای کلیدی برای عبور از بحران‌ها

یادداشتی از مهیار نجم آبادی، کارشناس گردشگری

صنعت گردشگری، بیش از بسیاری از صنایع دیگر، در معرض آسیب‌های بیرونی قرار دارد. تحریم‌های اقتصادی، رکود تورمی، بیماری‌های فراگیر، جنگ‌ها و حتی بلایای طبیعی به‌سرعت اثرات خود را بر این صنعت نمایان می‌سازند. با این حال، تجربیات جهانی نشان داده که گردشگری، اگر با رویکردی علمی و مدیریتی هدایت شود، می‌تواند از این بحران‌ها عبور کرده و به فرصتی برای بازآفرینی امید اجتماعی، ایجاد اشتغال و تقویت سرمایه اجتماعی تبدیل شود.

مفهوم تاب‌آوری در گردشگری به معنای ایستادگی منفعلانه در برابر سختی‌ها نیست، بلکه به توانایی یک سیستم برای تداوم خدمات، حفظ کیفیت، بازگشت سریع به شرایط عادی و حتی خلق فرصت‌های نو در دل بحران‌ها اشاره دارد. این ویژگی برای صنعت گردشگری ایران، با توجه به شرایط اقتصادی کنونی، بیش از هر زمان دیگری حیاتی است.

تنوع‌بخشی به خدمات و بازارها

یکی از نقاط آسیب‌پذیر گردشگری ایران، وابستگی بیش‌ازحد به بازارهای خاص یا گروه‌های محدود مشتریان است. این تمرکز، هر تغییر سیاسی، اقتصادی یا اجتماعی را به ضربه‌ای سنگین برای کل صنعت تبدیل می‌کند. برای افزایش تاب‌آوری، باید به سمت تنوع‌بخشی به خدمات و بازارها حرکت کرد:

• گردشگری سلامت و زیارتی: این حوزه‌ها حتی در روزهای بحرانی نیز تقاضای نسبی و پایداری دارند.

• بسته‌های سفر کوتاه‌مدت و ارزان: طراحی بسته‌های سفر خانوادگی با هزینه کمتر، امکان بهره‌مندی از سفر را برای اقشار متوسط و ضعیف جامعه فراهم می‌کند.

• تقویت گردشگری داخلی: توجه به ظرفیت‌های بومی و منطقه‌ای علاوه بر ایجاد تقاضای پایدار، به توزیع عادلانه‌تر منافع اقتصادی در سراسر کشور کمک می‌کند.

دیجیتالی‌سازی و نوآوری

آینده گردشگری ایران به‌طور جدی به تحول دیجیتال وابسته است. در حالی که گردشگری سنتی در مواجهه با بحران‌ها به‌سرعت دچار رکود می‌شود، گردشگری دیجیتال امکان تداوم و انعطاف‌پذیری بالاتری دارد. استفاده از ابزارهای دیجیتال می‌تواند سطح آمادگی شرکت‌های گردشگری را افزایش دهد:

• سامانه‌های یکپارچه رزرو: راه‌اندازی سامانه‌های جامع برای رزرو هتل، قطار و آژانس‌ها.

• بازاریابی دیجیتال و تولید محتوا: توسعه بازاریابی آنلاین و تولید محتوای چندرسانه‌ای برای جذب مخاطب.

• هوش مصنوعی: بهره‌گیری از هوش مصنوعی برای تحلیل داده‌های بازار و پیش‌بینی نیازهای مشتریان.

  این ابزارها ضمن کاهش هزینه‌های عملیاتی، ارتباطی دائمی و بی‌واسطه با مشتریان ایجاد می‌کنند که در زمان بحران ارزشی حیاتی دارد.

سرمایه انسانی تاب‌آور

هیچ زیرساختی، هر چقدر هم که پیشرفته باشد، بدون سرمایه انسانی توانمند قادر به تداوم خدمات نیست. کارکنان صنعت گردشگری سرمایه‌ای بی‌بدیل هستند که باید در اولویت قرار گیرند:

• ایجاد حس تعلق سازمانی: اجرای برنامه‌هایی برای تقویت حس وفاداری و تعلق کارکنان.

• آموزش مستمر: برگزاری برنامه‌های آموزشی مداوم برای به‌روزرسانی مهارت‌ها.

• توجه به سلامت روانی: طراحی مشوق‌ها و برگزاری جلسات گفت‌وگو برای حفظ انگیزه و روحیه کارکنان در شرایط دشوار.

تجربه جهانی نشان می‌دهد شرکت‌هایی که در بحران‌ها از منابع انسانی خود حمایت کرده‌اند، در دوره‌های پساکریزی به‌مراتب سریع‌تر رشد کرده‌اند.

حاکمیت شرکتی و همکاری‌های شبکه‌ای

استقرار حاکمیت شرکتی درست و همکاری شبکه‌ای میان ذی‌نفعان، یکی دیگر از ابعاد کلیدی تاب‌آوری است. صنعت گردشگری متشکل از اجزای متنوعی مانند هتل‌ها، آژانس‌ها، حمل‌ونقل و خدمات پشتیبانی است. هر یک از این حلقه‌ها به‌تنهایی آسیب‌پذیر هستند، اما در قالب یک زنجیره هماهنگ می‌توانند قدرتی مضاعف پیدا کنند:

• تشکیل کمیته‌های تخصصی: ایجاد گروه‌های کاری برای حل مشکلات و هماهنگی.

• شفافیت در تصمیم‌گیری: افزایش شفافیت در فرآیندهای مدیریتی.

• ارتباط مستمر میان بخش خصوصی و عمومی: همکاری نزدیک بین بخش‌های مختلف برای تعریف پروژه‌های مشترک.

این همکاری شبکه‌ای اجازه می‌دهد تا صنعت گردشگری در برابر بحران‌ها به‌صورت جمعی واکنش نشان دهد.

مسئولیت اجتماعی و امیدآفرینی

گردشگری تنها یک صنعت اقتصادی نیست؛ رسالتی اجتماعی نیز بر دوش دارد. در روزهای بحران، مردم بیش از هر زمان دیگری به امید، نشاط و همبستگی نیاز دارند. صنعت گردشگری می‌تواند با این اقدامات در بازتولید روحیه اجتماعی نقش‌آفرینی کند:

• روایت‌سازی مثبت: انتشار داستان‌ها و تجربیات مثبت در رسانه‌ها.

• اجرای کمپین‌های حمایتی: طراحی برنامه‌های حمایتی برای بازنشستگان و اقشار آسیب‌پذیر.

• سفرهای کم‌هزینه: ارائه سفرهای مقرون‌به‌صرفه برای خانواده‌ها.

چنین اقداماتی علاوه بر کمک به جامعه، برند گردشگری کشور را به‌عنوان صنعتی مسئولیت‌پذیر و مردمی تثبیت می‌کند؛ برندی که به فکر سودآوری و رفاه جامعه است.

نتیجه‌گیری

صنعت گردشگری ایران در شرایط کنونی، نیازمند یک راهبرد جامع تاب‌آوری است؛ راهبردی که بر پایه تنوع‌بخشی، دیجیتالی‌سازی، سرمایه انسانی توانمند، حاکمیت شرکتی و مسئولیت اجتماعی شکل گیرد. اگر این اصول به‌طور عملی و جدی به اجرا گذاشته شوند، گردشگری ایران نه‌تنها می‌تواند از بحران‌های موجود عبور کند، بلکه از دل همین بحران‌ها فرصت‌های تازه‌ای برای رشد، نوآوری و خدمت به مردم خلق خواهد کرد. این صنعت با چنین نگاهی، قادر خواهد بود به الگویی موفق از تاب‌آوری تبدیل شود که هم به کارمندان خود امنیت و انگیزه می‌بخشد و هم به جامعه نشاط و امید هدیه می‌کند.