مدیریت ریسک در گردشگری سلامت: تحلیل چالش‌ها و فرصت‌های برنامه بیمه‌یی برای بیماران خارجی در ایران

فرآیند مدیریت ریسک و مفاهیم کلیدی در صنعت گردشگری سلامت

مدیریت ریسک به عنوان یکی از ضروری‌ترین علوم در حوزه‌های مختلف، به طور خاص در صنعت پیچیده و حساس گردشگری سلامت، نقش تعیین‌کننده‌ای برای موفقیت بلندمدت دارد. به طور کلی، مدیریت ریسک فرایندی است که شامل شناسایی، ارزیابی، کاهش، نظارت و گزارش ریسک‌ها به منظور کاهش آثار زیان‌بار فعالیت‌ها از طریق برنامه‌ریزی آگاهانه است . اصول مدیریت ریسک توسط سازمان بین‌المللی استاندارد (ISO) نیز تعریف شده و شامل اصولی همچون خلق ارزش، ساختارمندی، شفافیت، پویایی و تمرکز بر بهترین اطلاعات موجود است . در این فرآیند، ریسک به عنوان عدم اطمینانی تعریف می‌شود که می‌تواند بر دستیابی به نتایج مطلوب تأثیر بگذارد و به طور عددی به صورت حاصل ضرب احتمال وقوع یک رویداد در شدت پیامد آن محاسبه می‌شود . بنابراین، مدیریت مؤثر ریسک نه تنها به معنای جلوگیری از بروز حوادث نامطلوب، بلکه بهینه‌سازی تصمیمات با در نظر گرفتن تمامی سنجه‌های مرتبط، از جمله اقتصادی، بالینی، قانونی و اجتماعی، است.

در حوزه گردشگری سلامت، این ریسک‌ها به دو دسته عمده تقسیم می‌شوند: ریسک‌های بالینی و غیربالینی. ریسک‌های بالینی شامل مواردی است که مستقیماً به فرآیند درمان و بهبودی مرتبط است، مانند عوارض عمل جراحی، واکنش‌های آلرژیک به دارو، یا عفونت‌های بیمارستانی. این نوع ریسک‌ها به دقت پزشکان و بیمارستان‌ها بستگی دارد و نیازمند سیاست‌ها و فرآیندهای دقیق کنترل کیفیت بالینی است. از سوی دیگر، ریسک‌های غیربالینی شامل تمامی عوامل خارج از فرآیند درمان هستند که می‌توانند به سلامت و امنیت بیمار آسیب برسانند. این شامل ریسک‌های اقتصادی-مالی مانند هزینه‌های اضافی درمانی بالا، ریسک‌های امنیتی و اجتماعی مانند سرقت یا حوادث ترافیکی در محل اقامت، ریسک‌های قانونی مرتبط با اختلافات حقوقی و یا ریسک‌های بهداشتی و سلامت عمومی مانند بروز بیماری‌های اپیدمی در محل مقصد است . پژوهشی که در مورد مقصد گردشگری بندر انزلی انجام شد، نشان داد که شاخص اقتصادی-مالی با بالاترین رتبه (2.85)، به بعد مهمی که گردشگران از آن احساس نگرانی دارند، اشاره دارد .

یکی از مهم‌ترین مفاهیم در مدیریت ریسک، "انتقال ریسک" است. انتقال ریسک به معنای انتقال مسئولیت مالی ناشی از یک ریسک به یک طرف دیگر، به‌ویژه به بیمه‌گر است . این روش یکی از ابزارهای کلیدی برای پاسخ به ریسک‌هاست و در صنعت گردشگری سلامت، بیمه سفر یکی از ابزارهای اصلی برای انتقال ریسک است. این بیمه‌نامه‌ها معمولاً شامل پوشش‌هایی برای هزینه‌های درمان ناشی از حوادث غیرمجازی یا بیماری‌های ناگهانی در طول مسافت، که هدف اصلی آن کاهش بار مالی و روانی بیمار و خانواده‌اش در شرایط بحرانی است. لذا، یک سیستم مدیریت ریسک مؤثر در گردشگری سلامت نیازمند یک چارچوب جامع است که بتواند هم ریسک‌های بالینی را از طریق کنترل داخلی و استانداردهای بالینی و هم ریسک‌های غیربالینی را از طریق ابزارهای مالی مانند بیمه مدیریت کند. این چارچوب نه تنها باید بر اصول علمی و استانداردهای بین‌المللی مانند ISO 31000 تکیه کند، بلکه باید با توجه به ویژگی‌های خاص گردشگری سلامت — که از آن جمله می‌توان به طول مدت اقامت، نوع خدمات دریافتی و موقعیت جغرافیایی مراجعه — سفارشی‌سازی شود. این موضوع در مطالعه‌ای که برای بیمه‌گران دیدارکنندگان از ایران انجام شد، به وضوح مشخص شد که گزارش‌دهی دقیق و مستمر از ریسک‌ها تأثیر معناداری بر توسعه صنایع بیمه و گردشگری ندارد، اما ارزیابی ریسک و اتخاذ رویکرد مناسب برای مواجهه با آنها، این تأثیر را دارد. این تفاوت بین "ارزیابی" و "گزارش"، نشان‌دهنده این است که مدیریت ریسک نه تنها نیازمند شناخت اطلاعات است، بلکه نیازمند تصمیم‌گیری هوشمندانه و اقدام بر اساس آن اطلاعات است.

وضعیت فعلی و چالش‌های قانونی بیمه سلامت برای گردشگران خارجی در ایران

ایران در سال‌های اخیر تلاش‌های قابل توجهی برای توسعه صنعت گردشگری سلامت و جذب بیماران خارجی به خود اختصاص داده است. با این حال، سیاست‌ها و چارچوب‌های قانونی مرتبط با مدیریت ریسک این بخش، به‌ویژه در حوزه بیمه‌یی، با چالش‌های چشمگیری مواجه است. آخرین تحول قابل توجه در این حوزه، الزام به صدور بیمه‌نامه حادثه و سلامت برای اتباع خارجی متقاضی ویزا برای سفر به ایران است که از تاریخ 1 فروردین 1403 (21 مارس 2024) اجرایی شد . این اقدام بر اساس مصوبه هیئت وزیران مورخ 15 تیر 1399 و دستورالعمل وزارت امور خارجه ابلاغ شده است و هدف اصلی آن افزایش امنیت و حمایت مالی این گردشگران است. البته، این الزام به ویژه برای ویزاهایی که از طریق سامانه روادید الکترونیک صادر می‌شوند، قدرتمندتر است و بیمه‌نامه به صورت کاملاً الکترونیکی و به همراه اطلاعات ویزا در سامانه، صادر می‌شود .

با وجود این پیشرفت، این سیاست چندین چالش جدی را در پی دارد که می‌تواند تأثیر منفی بر جذب گردشگر سلامت ایران داشته باشد. اولین و مهم‌ترین چالش، مبلغ بیمه است. برای ویزای یک‌ساله، مبلغ بیمه 15 یورو تعیین شده است که به نظر می‌رسد برای یک سفر طولانی مدت و ممکن استفاده از خدمات پزشکی متعدد، کاملاً ناکافی است. در مقایسه با کشورهای پیشرو در این حوزه، مبالغ بیمه‌نامه‌های مشابه بسیار بالاتر است. به عنوان مثال، در کشورهایی مانند ترکیه یا هند، بیمه‌نامه‌هایی که برای گردشگران سلامت اجرا می‌شود، معمولاً پوشش هزینه‌های اورژانسی، بستری، جراحی و حتی انتقال بازگشت (repatriation) را دارا هستند و مبالغ بیمه نرمال در محدوده 300 تا 1000 یورو در طول دوره اعتبار بیمه (معمولاً 6 ماهه یا یک ساله) قرار می‌گیرد . بنابراین، 15 یورو بیمه برای یک سال، فقط می‌تواند برای پوشش هزینه‌های بسیار محدود و احتمالاً درمان مطبی اولیه در صورت بروز مشکل ساده، مفید باشد و به طور کلی قادر به پوشش هرگونه بحران بالینی جدی نیست.

چالش دوم، نوع و محدودیت‌های پوشش بیمه است. اطلاعات دقیق در مورد محتوای و مفاد این بیمه‌نامه در منابع ارائه شده در دسترس نیست، اما با توجه به مبلغ بسیار پایین آن، می‌توان حدس زد که پوشش آن محدود به حوادث غیرمجازی یا بیماری‌های ناگهانی سبک است. این در حالی است که بیماران سلامت، به دلیل طبیعت خود، تمایل به انجام عمل‌های جراحی یا دریافت درمان‌های پیچیده دارند که خود ریسک بالینی بالایی دارند. در صورت بروز عوارض جدی، این بیمه 15 یورویی نمی‌تواند هیچ کسری از هزینه‌های بالای درمان را پرداخت کند. این وضعیت باعث می‌شود که بیماران و خانواده‌شان در مقابل مسئله ریسک بالینی، کاملاً برهنگ و نا protekted قرار بگیرند. این در حالی است که یکی از عوامل کلیدی در تصمیم‌گیری برای انتخاب مقصد گردشگری سلامت، وجود بیمه سفری با پوشش بالا و قابل اعتماد است.

چالش سوم، اجرای سیاست است. این الزام به صورت گسترده در مراکز ویزایی خارج از کشور و همزمان با صدور ویزا اعمال می‌شود، اما شفافیت در مورد نحوه چک و تأیید این بیمه در محل ورود به ایران وجود ندارد. آیا سرویس‌های سلامت داخل کشور این بیمه‌نامه را به عنوان مبنای پرداخت پذیرفته و چگونه آن را تأیید می‌کنند؟ آیا این سیستم به اندازه کافی مقابله‌گر با مسائلی مانند تقلب در صدور بیمه‌نامه یا عدم ارائه خدمات پس از صدور است؟ این سوالات بدون پاسخ، ریسک اجرایی جدیدی را به وجود می‌آورند که می‌تواند به نقض حقوق بیماران و ایجاد اختلال در فرآیند درمان منجر شود. به علاوه، این الزام برای بیمارانی که قصد دارند برای درمان‌های طولانی مدت مانند ترمیمی یا شیمی‌درمانی به ایران بیایند، ممکن است تبدیل به یک مانع اساسی شود. چرا کسی باید 15 یورو بپردازد که برای پوشش هزینه یک جلسه مشاوره پزشکی هم کافی نیست، در حالی که در مقاصد دیگر، بیمه با پوشش‌های گسترده و مبالغ بالا، انتظار می‌رود از طرف بیمار پرداخته شود؟ این وضعیت نه تنها باعث می‌شود ایران در جذب بیماران با نیازهای بالینی بالا کنار بگذارد، بلکه ممکن است اعتبار آن را در کسب و کار جهانی گردشگری سلامت به شدت تحت الشعاع قرار دهد. بنابراین، اصلاحات جدی در مبلغ، نوع پوشش و نحوه اجرای این بیمه الزامی ضرورت دارد تا بتوان از این اقدام به عنوان یک ابزار واقعاً مؤثر برای مدیریت ریسک و جذب گردشگر سلامت صحبت کرد.

مقایسه با کشورهای پیشرو: الگوهای بیمه‌یی در گردشگری سلامت جهان

برای درک بهتر چالش‌های موجود در ایران، مقایسه الگوهای بیمه‌یی در گردشگری سلامت با کشورهای پیشرو جهانی مانند ترکیه، هند، تایلند و سنگاپور ضروری است. این کشورها به عنوان مقاصد برتر برای گردشگران سلامت، چارچوب‌های بیمه‌یی پیشرفته و جامعی را برای جذب و حفظ اعتماد بیماران خارجی توسعه داده‌اند. این الگوها نه تنها ابزاری برای انتقال ریسک مالی هستند، بلکه به عنوان یک ابزار بازاریابی استراتژیک عمل می‌کنند و نشان‌دهنده‌ی التزام آن‌ها به استانداردهای بالای ایمنی و کیفیت خدمات است.

در ترکیه، یکی از محبوب‌ترین مقاصد گردشگری سلامت در منطقه، بیمه سفر برای بیماران خارجی یکی از اجزای ضروری درخواست‌های ثبت‌نام برای دریافت درمان است. این بیمه‌نامه‌ها معمولاً از طریق شرکت‌های بیمه بین‌المللی یا شبکه‌های پزشکی بزرگ صادر می‌شوند و پوشش گسترده‌ای از جمله هزینه‌های اورژانسی، بستری در بیمارستان، عمل جراحی، درمان‌های پیش‌رونده، داروهای تجویز شده و حتی انتقال بازگشت (medevac) را دارا هستند . مبالغ بیمه در اینجا معمولاً در محدوده 300 تا 1000 یورو در طول یک دوره اعتبار یکساله است و این پوشش بالا، اعتماد بیماران خارجی را جلب می‌کند. این سیستم به گونه‌ای طراحی شده است که در صورت بروز هرگونه بحران بالینی، بیمار و مرکز درمانی می‌توانند با اطمینان از پرداخت هزینه‌ها، به درمان بپردازند و از درگیری مالی جلوگیری می‌شود.

در هند و تایلند، که به دلیل هزینه‌های درمان نسبتاً پایین و کیفیت بالا، مقاصد جاذبه‌ای برای گردشگران سلامت جهان هستند، سیاست‌های مشابهی وجود دارد. بیمه سفر الزامی برای دریافت ویزا یا ثبت‌نام در مرکز درمانی، به‌عنوان یک استاندارد صنعتی شناخته می‌شود. این بیمه‌نامه‌ها معمولاً پوششی مشابه با ترکیه دارند و به ویژه برای بیماران مبتلا به بیماری‌های خاص مانند قلب، مغز و اعصاب یا سرطان، حیاتی هستند. این کشورها با ایجاد شبکه‌های بیمه‌ای قوی و همکاری با شرکت‌های بیمه بین‌المللی، اطمینان حاصل می‌کنند که بیماران خارجی در طول سفر خود، با پوشش مالی کامل و امکان دسترسی به مرکزهای درمانی معتبر، محافظت شوند. این امر به طور مستقیم به کاهش ریسک‌های اقتصادی و اجتماعی مرتبط با گردشگری سلامت کمک می‌کند.

مقایسه این الگوهای موفق با سیاست ایران نشان‌دهنده‌ی فاصله‌ای است که بین چشم‌انداز و عمل وجود دارد. در کشورهای پیشرو، بیمه سلامت یک سرویس استاندارد است که به عنوان بخشی از تجربه گردشگری سلامت به بیماران ارائه می‌شود و هزینه آن اغلب توسط بیمار یا بیمه‌های شخصی یا دولتی او پرداخت می‌شود. این سیستم با سیستم ایران که هزینه بیمه را بر عهده سفرکننده می‌گذارد و مبلغ بسیار پایینی را تعیین می‌کند، تفاوت عمیقی دارد. در حقیقت، سیستم ایران در حال حاضر به نظر می‌رسد که به جای یک ابزار جذب، یک ابزار محدود و ناکافی برای مدیریت ریسک است. این وضعیت باعث می‌شود ایران در صدر فهرست گزینه‌های انتخابی بیمارانی که نیاز به پوشش بیمه‌ای قوی دارند، قرار نگیرد. برای مثال، یک بیمار امریکایی که قصد دریافت درمان در ترکیه یا هند را دارد، ممکن است هزینه بیمه سفر خود را از طریق بیمه درمانی شخصی خود تأمین کند، اما یک سیستم بیمه 15 یورویی در ایران نمی‌تواند هیچ گونه اعتباری در این نظام بدهد. این موضوع نشان می‌دهد که برای اینکه ایران بتواند در بازار جهانی گردشگری سلامت رقابت قوی داشته باشد، نیاز به اصلاحات بنیادین در چارچوب بیمه‌یی خود دارد، از جمله افزایش حداقل مبلغ بیمه، گسترش پوشش آن تا حدودی که بتواند ریسک‌های بالینی بالقوه را پوشش دهد، و ایجاد یک سیستم اجرایی شفاف و قابل اعتماد برای تأیید و پرداخت بیمه‌نامه‌ها در داخل کشور.

این مقایسه دقیقاً نشان می‌دهد که ایران در حال حاضر در حوزه مدیریت ریسک مالی بیماران خارجی، به ویژه در مقوله‌ی پوشش بالینی، در تاریکی قرنطینه شده است و برای رسیدن به سطح استانداردهای جهانی، باید راه طولانی و سختی را طی کند.

تحلیل آماری ریسک و اهمیت آن در تصمیم‌گیری گردشگری سلامت

در صنعت گردشگری سلامت، که از طبیعت بالقوه بسیار خطرناکی برخوردار است، تحلیل آماری ریسک به یک ابزار استراتژیک برای تصمیم‌گیری نه تنها برای بیماران، بلکه برای دولت‌ها و صنعت بیمه نیز تبدیل شده است. این تحلیل به ما کمک می‌کند تا نگرانی‌ها و خطرات واقعی را از ترس‌ها و افسانه‌های نادرست تشخیص دهیم و بر اساس داده‌ها، راهکارهای مؤثری برای کاهش این ریسک‌ها ارائه دهیم. یکی از مباحث مهم در این زمینه، تفاوت بین "ریسک فردی" و "ریسک اجتماعی" است. ریسک فردی به آسیب‌پذیری یک فرد در معرض یک خطر خاص اشاره دارد، مانند احتمال مرگ سالانه برای یک سیگاری (1 در 330 نفر) . در مقابل، ریسک اجتماعی یا سیستماتیک، تأثیر گروهی و گسترده‌ای دارد که اغلب اوقات خارج از کنترل فرد است. یکی از نمونه‌های بارز این نوع ریسک، پاندمی کرونا بود که در سال 1399 (مصادف با 2020 میلادی) باعث کاهش 60 درصدی گردشگران ورودی به ایران شد . این مثال به وضوح نشان می‌دهد که یک شوک بزرگ، می‌تواند به سرعت و با شدت، کل صنعت را تحت الشعاع قرار دهد.

در مطالعه‌ای که در مقصد گردشگری بندر انزلی انجام شد، گردشگران در حال حاضر نگرانی‌های خود را حول شش شاخص اصلی سازمان‌دهی کردند. نتایج این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی، شاخص اقتصادی-مالی را با بالاترین رتبه میانگین (2.85) به عنوان بزرگترین نگرانی خود دیدند. این شاخص شامل عواملی مانند هزینه‌های زیاد، امنیت پول و اموال، و بی‌ثباتی ارزی است. شاخص دوم با میانگین 2.48، مربوط به "امکانات و خدمات" بود، که شامل کیفیت ارائه‌دهندگان خدمات، ظرفیت‌های تجاری و تفریحی و ... می‌شد. در رتبه‌های بعدی، به ترتیب شاخص ایمنی و امنیت (میانگین 2.08)، بهداشت و سلامت (1.77)، بلایای طبیعی (1.74) و فرهنگی-اجتماعی (1.26) قرار گرفتند . این تحقیق، که در سال 1395 (2016 میلادی) انجام شد، نشان می‌دهد که برای گردشگران، اقتصاد و امنیت مالی، از هر آسیب‌پذیری دیگری مهم‌تر است. این موضوع کاملاً با هدف اصلی از ایجاد یک سیستم بیمه در ایران (که در حال حاضر با مبلغ 15 یورو و پوشش محدود است) همخوانی ندارد.

در صنعت گردشگری سلامت، این نگرانی‌ها دو چندان می‌شود. بیماران سلامت، علاوه بر نگرانی‌های گردشگران ساده، نگرانی‌های بالینی و بالقوه جان‌به‌خطر رساننده دارند. آنها نیازمند اطلاعات قابل اعتماد در مورد ریسک‌های بالینی عمل‌های جراحی، عفونت‌های بیمارستانی، یا واکنش‌های جانبی داروها هستند. این اطلاعات، اگر به صورت آمارین و استاندارد شده ارائه شود، می‌تواند به عنوان یک ابزار تبلیغاتی قدرتمند عمل کند. به عنوان مثال، اگر ایران بتواند آمارهای پایه‌ای مربوط به نرخ موفقیت عمل‌های جراحی پیچیده، نرخ عفونت بیمارستانی در مرکزهای درمانی معتبر، و نرخ عوارض جانبی درمان‌های خاص را منتشر کند، می‌تواند اعتبار و اعتماد بسیاری به دست آورد. این در حالی است که در حال حاضر، این اطلاعات عموماً در دسترس نیست یا به صورت گسترده اعلام نمی‌شود.

علاوه بر این، تحلیل ریسک به عنوان یک فرآیند ساختاریافته، نیازمند استفاده از روش‌های مختلف است. تجزیه و تحلیل ریسک شامل برآورد کمی ریسک با استفاده از روش‌های مهندسی و ریاضی است، در حالی که ارزیابی ریسک، تصمیم‌گیری درباره قابل قبول بودن یک ریسک بر اساس معیارهای تعیین‌شده است . در گردشگری سلامت، این تفاوت بسیار مهم است. "تجزیه و تحلیل" می‌تواند شامل بررسی آمار موردی در مورد عوارض عمل جراحی در یک مرکز خاص باشد، در حالی که "ارزیابی" تصمیم است که آیا این ریسک، برای یک بیمار خاص، قابل قبول است یا خیر. یک مدل مدیریت ریسک مؤثر، باید این دو فرآیند را به صورت یک زنجیره به هم‌پیوسته ارائه دهد؛ از جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات، ایجاد شاخص‌های کلیدی ریسک (KRI)، تا ارائه فرایندها و دستورالعمل‌ها برای کاهش و پاسخ به ریسک‌ها . این به این معناست که باید به جای اینکه تنها به اجرای یک سیاست بیمه ساده و همراه با محدودیت‌های فنی بپردازیم، به سمت یک سیستم مدیریت ریسک جامع حرکت کنیم که داده‌محور، شفاف و قابل اعتماد باشد. بدون این تحلیل‌های دقیق و آمارین، هرگونه تلاش در حوزه گردشگری سلامت مانند ساختمانی بدون تأسیسات است که در برابر هر وزش بادی فرو می‌ریزد.

نقش بخش خصوصی و همکاری دولت در توسعه یک سیستم بیمه مؤثر

موفقیت در توسعه یک صنعت پیچیده و چندبعدی مانند گردشگری سلامت، به ویژه در حوزه مدیریت ریسک، به هیچ وجه ممکن نیست بدون همکاری مؤثر و استراتژیک بین بخش دولت و بخش خصوصی. این دو طرف نه تنها مکمل یکدیگرند، بلکه نقش‌های متمایز و ضروری در ایجاد یک اکوسیستم سالم و پایدار برای این بخش دارند. بخش دولت مسئول ایجاد چارچوب قانونی، استانداردیابی، نظارت و تسهیل محیط کسب‌وکار است، در حالی که بخش خصوصی، با تخصص فنی، مدیریت عملیاتی و نوآوری، موتور رشد و بهبود این صنعت را تشکیل می‌دهد. یکی از نکات مهم در این زمینه، تأکید کارشناسان و متخصصان بر لزوم همکاری بخش خصوصی و دولت در تدوین سیاست‌های حمایتی برای کاهش اثرات منفی ریسک‌ها است .

در حالت کلی، این همکاری می‌تواند به شکل‌های مختلفی ظاهر شود. دولت می‌تواند با ایجاد "مناطق حمایت‌شده" یا "زمینه‌های سبز" برای کسب‌وکارهای خصوصی در زمینه گردشگری سلامت، ریسک‌های سیاسی و اقتصادی را برای سرمایه‌گذاران کاهش دهد. همچنین، دولت می‌تواند با ارائه تسهیلات مالی، کمک به تجهیز و به‌روزرسانی تجهیزات پزشکی در مرکزهای خصوصی و دولتی، و ایجاد یک سیستم ثبت‌نام مشترک برای بیماران و مراکز درمانی، بهبود کیفیت خدمات را تسهیل کند. این امر نه تنها رضایت بیماران را افزایش می‌دهد، بلکه ریسک‌های بالینی ناشی از کیفیت پایین خدمات را کاهش می‌دهد.

از سوی دیگر، بخش خصوصی، به ویژه شرکت‌های بیمه، نقش کلیدی در ایجاد محصولات بیمه‌ای پیشرفته و سفارشی‌شده برای گردشگران سلامت ایفا می‌کند. این شرکت‌ها با استفاده از تخصص خود در تحلیل داده‌ها، می‌توانند بیمه‌نامه‌هایی با پوشش‌های متنوع و متناسب با نوع درمان مورد نظر (مثلاً پوشش بالاتری برای عمل قلب باز برای بیماران امریکایی) ارائه دهند. این نوآوری‌ها، با الهام گرفتن از الگوهای موفق کشورهای پیشرو مانند ترکیه و هند، می‌تواند به ایجاد یک بازار بیمه سلامت جامع و رقابت‌پذیر در ایران کمک کند . این همکاری متقابل بین دولت و بخش خصوصی در زمینه بیمه، می‌تواند به این شکل عمل کند: دولت با ایجاد یک چارچوب قانونی مشخص برای بیمه‌گران و مراکز درمانی، اطمینان حاصل کند که همه جانبه‌ها از استانداردهای لازم پیروی می‌کنند، در حالی که بخش خصوصی با تولید محصولات بیمه‌ای متناسب با نیازهای بازار، رقابت و نوآوری را به ارمغان می‌آورد.

در مورد سیاست بیمه سفر الزامی در ایران، همکاری بخش خصوصی نیز می‌تواند نقش موثری داشته باشد. به جای اینکه دولت تنها به بیمه مرکزی ایران به عنوان "راهبر کنسرسیوم" اعتماد کند، می‌توانست از طریق یک فرآیند رقابت‌آمیز، به شرکت‌های بیمه خصوصی و بین‌المللی نیز اجازه دهد تا در این بازار فعالیت کنند. این امر باعث ایجاد رقابت و ارائه محصولات با شرایط و مبالغ بهتر برای گردشگران می‌شد. همچنین، شرکت‌های بیمه خصوصی می‌توانند با تجربه و دانش خود، به دولت در طراحی بیمه‌نامه‌هایی کمک کنند که نه تنها مسائل مالی را حل کند، بلکه ریسک‌های بالینی بالقوه را نیز به طور مؤثری مدیریت نماید. به طور کلی، برای رسیدن به یک سیستم مدیریت ریسک و بیمه مؤثر، باید از یک رویکرد دوجانبه و همکاری‌محور استفاده شود. این همکاری نه تنها باید در سطح سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری اتفاق بیفتد، بلکه باید در سطوح عملیاتی نیز، مانند ایجاد سیستم‌های ارتباطی بین سامانه بیمه، سامانه ویزا و سامانه ثبت‌نام مراکز درمانی، ادامه یابد. تنها با این همکاری، می‌توان از یک سیاست اولیه و ساده، به یک اکوسیستم پیچیده، شفاف و قابل اعتماد برای گردشگری سلامت در ایران تبدیل کرد.

چشم‌انداز آینده و راهکارهای اصلاحی برای گردشگری سلامت ایران

با توجه به چالش‌های گسترده و نقاط ضعف در سیاست فعلی بیمه سلامت برای گردشگران خارجی در ایران، برای آینده‌ی روشن این صنعت، نیاز به یک تغییر استراتژیک و عمیق در نگرش و عملکرد وجود دارد. این تغییر نمی‌تواند فقط به اصلاح مبلغ بیمه 15 یورویی محدود شود، بلکه باید به سمت یک چشم‌انداز کاملاً جدید و مبتنی بر اعتماد، ایمنی و شفافیت حرکت کند. در این بخش، چند راهکار اصلاحی و چشم‌انداز آینده برای توسعه یک سیستم مدیریت ریسک مؤثر برای بیماران خارجی در ایران ارائه می‌شود.

راهکار اول و اساسی، اصلاح چارچوب بیمه سلامت الزامی است. به جای اینکه مبلغ بیمه را بر اساس طول ویزا تعیین کند، باید بر اساس نوع درمان و ریسک بالینی آن تعیین شود. به عنوان مثال، بیمارانی که قصد انجام عمل‌های جراحی پیچیده (مانند قلب، مغز و اعصاب) را دارند، باید بیمه‌نامه‌ای با حداقل پوشش 300 تا 500 یورو در ماه (یا 3,600 تا 6,000 یورو در سال) را ارائه دهند. این رقم با توجه به الگوهای جهانی تعیین می‌شود . این امر نه تنها موجب جدی گرفتن بیماران و مراکز درمانی از این موضوع می‌شود، بلکه به طور مستقیم به کاهش ریسک مالی برای بیماران مبتلا به بیماری‌های شدید کمک می‌کند. همچنین، باید شرایط و مفاد دقیق بیمه الزامی به صورت شفاف در دسترس بیماران و مراکز درمانی قرار گیرد تا از گمراهی و اختلافات پیش‌بینی شود.

راهکار دوم، تقویت همکاری بین‌المللی و نوآوری در محصولات بیمه است. دولت باید با همکاری بخش خصوصی، یک فرآیند رقابت‌آمیز برای انتخاب شرکت‌های بیمه بین‌المللی و خصوصی برای فراهم کردن بیمه سلامت الزامی راه‌اندازی کند. این امر باعث می‌شود که بازار به سمت رقابت و ارائه محصولات با شرایط بهتر، مانند پوشش گسترده‌تر و خدمات پس از بیمه بهتر، حرکت کند. این همکاری می‌تواند به این شکل باشد که دولت و بیمه‌گران خصوصی در ایران، به‌طور مشترک، یک "طرح امضای سه‌جانبه" (Bilateral/Multilateral Agreement) با شرکت‌های بزرگ بین‌المللی مثل AIG، AXA یا Zurich برای ارائه بیمه سلامت به بیماران ایرانی در خارج از کشور یا برعکس، طراحی و اجرا کنند. این کار نه تنها تجربه و دانش بیمه‌گران ایرانی را ارتقا می‌دهد، بلکه باعث می‌شود که استانداردهای جهانی در ایران ریشه بگذارند.

راهکار سوم، ایجاد یک سیستم اطلاعاتی واحد و شفاف است. باید یک سامانه مرکزی و ملی ایجاد شود که اطلاعات دریافتی از سامانه ویزا، سامانه بیمه و سامانه ثبت‌نام بیماران را در یکجا جمع‌آوری و مدیریت کند. این سامانه باید امکان تأیید فوری بیمه‌نامه‌ها در محل ورودی (فرودگاه‌ها و مرزها) و در مراکز درمانی را فراهم کند. این سامانه باید به گونه‌ای طراحی شود که از تقلب در صدور بیمه و درخواست‌های غیرمعمول جلوگیری کند و در عین حال، فرآیند پرداخت هزینه‌های درمان را برای مراکز درمانی ساده و سریع کند. این امر به افزایش شفافیت و اعتماد در سیستم کمک می‌کند.

راهکار چهارم، توسعه استانداردهای بالینی و انتشار آمارهای اعتمادبخش است. بخش دولت باید با همکاری انجمن‌های پزشکی و مراکز درمانی، استانداردهای بالینی برای عمل‌های مختلف در سراسر کشور تدوین کند. سپس، این مراکز باید ملزم به ارائه گزارش‌های دوره‌ای در مورد نرخ موفقیت عمل‌ها، عفونت‌های بیمارستانی و سایر شاخص‌های کیفیت شوند. این اطلاعات، پس از تأیید و تحلیل، باید در یک پلتفرم ملی عمومی قرار گیرد تا بیماران و خانواده‌ها بتوانند به طور مستقل و با اطمینان، انتخابی آگاهانه در مورد مطب امیدواره یا مرکز درمانی انجام دهند. این امر باعث می‌شود که ریسک بالینی، که از هر ریسک دیگری برای بیمار مهم‌تر است، به صورت قابل اندازه‌گیری و قابل مقایسه درآید.

در نهایت، چشم‌انداز آینده این است که ایران بتواند از یک مقصد جذاب برای گردشگری سلامت با هزینه‌های پایین، به یک مقصد جهانی برای گردشگری سلامت با کیفیت بالا و ایمنی مطلق تبدیل شود. این تبدیل نیازمند سرمایه‌گذاری در انسان، فناوری و فرهنگ سازمانی است. با اجرای این راهکارها، ایران نه تنها می‌تواند ریسک‌های موجود را مدیریت کند، بلکه می‌تواند به یکی از قطب‌های رقابتی در این صنعت جهانی تبدیل شود و به عنوان یک کشور مرجع در مدیریت ریسک و ارائه خدمات پزشکی با کیفیت، شناخته شود.