توسعه پایدار در هتلداری ایران؛ استفاده از منابع تجدیدپذیر در زیرساخت‌های هتلی

وضعیت موجود مصرف انرژی و آب در صنعت هتلداری ایران و مقایسه با استانداردهای بین‌المللی

صنعت هتلداری به عنوان یکی از بزرگترین زیرمجموعه‌های گردشگری، نقش قابل توجهی در مصرف منابع طبیعی و انتشار آلاینده‌ها دارد. در سطح جهانی، این صنعت حدود 8 تا 12 درصد از کل گازهای گلخانه‌ای جهان را تولید می‌کند [[23,24]]. بررسی دقیق عملکرد زیست‌محیطی در داخل ایران نشان می‌دهد که هتلداری یکی از عمده‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی و آب در بخش شهری است، به‌ویژه در مراکز گردشگری پرتلاش مانند مشهد. داده‌های موجود حاکی از آن است که سرانه مصرف آب هر مسافر در هتل‌های مشهد به طور متوسط 450 لیتر در شبانه‌روز می‌رسد ، که این رقم بسیار بالاتر از مصرف روزانه یک شهروند عادی مشهد (120 لیتر) است . این تفاوت چشمگیر نشان می‌دهد که زیرساخت‌های فعلی هتل‌ها برای مدیریت این مصرف ضعیف عمل کرده‌اند.

مقایسه مصرف آب در هتل‌های ایران با استانداردهای بین‌المللی نیز نگران‌کننده است. براساس تحقیقات، مصرف آب در هتل‌ها به ازای هر مهمان در روز بین 170 تا 360 لیتر تخمین زده می‌شود ، در حالی که سرانه مصرف آب در مشهد با 450 لیتر، فراتر از این بازه است. این موضوع نشان می‌دهد که هتل‌های ایرانی ممکن است از تکنولوژی‌های صرفه‌جویی در مصرف آب بهره‌مند نباشند یا مدیریت مصرف را به طور مؤثری انجام ندهند. مشکل تشدید شده با وجود بحران آب در کشور است. برای مثال، در چند ماه اخیر، 10 میلیون و 207 هزار نفر وارد شهر مشهد شده‌اند که فشار شدیدی بر منابع آبی شهر و سدهای آن به‌وجود آورده است . در این شرایط، کسری مخازن آب زیرزمینی در سال آبی جاری اعلام شده است که این مسئله مستقیماً به مدیریت نامناسب منابع آب در بخش گردشگری، به ویژه هتلداری، متصل است.

در حوزه مصرف انرژی، وضعیت هتل‌های ایران نیز چندان متفاوت نیست. میانگین سنی بیش از 1100 هتل ایران بالغ بر 30 سال است و بسیاری از هتل‌های چهار و پنج ستاره بیش از 50 سال عمر دارند . ساختمان‌های قدیمی به‌طور طبیعی دارای کارایی انرژی پایین‌تری هستند و افزایش سن، بهره‌وری انرژی را کاهش و مصرف را افزایش می‌دهد . براساس آمارهای جهانی، 40 درصد انرژی مصرفی در هتل‌ها از شبکه برق و 60 درصد از سوخت‌های فسیلی تأمین می‌شود [[23,24]]. سه‌چهارم این مصرف انرژی صرف بخش‌های مختلفی می‌شود که شامل روشنایی، گرمایش، تهیه آب گرم و تهویه مطبوع است .

هزینه‌های ناشی از این مصرف بالا و عدم کارایی، تأثیر مستقیمی بر سودآوری هتل‌ها دارد. این دو بخش، آب و انرژی، بیش از 10 درصد از کل هزینه‌های عملیاتی هتل‌ها را تشکیل می‌دهند . برای یک هتل 5 ستاره با 300 تخت و سن بالای 50 سال در منطقه گرمسیری، هزینه سالانه آب و انرژی می‌تواند به حداقل 3 میلیارد تومان برسد . این رقم، بدون محاسبه موارد دیگری مانند مدیریت پسماند، به عنوان یک ضرب المثل عمل می‌کند که نشان می‌دهد چگونه عدم توجه به مسائل پایداری، به طور مستقیم به سودآوری و رقابت‌پذیری بلندمدت هتل‌ها آسیب می‌زند. بنابراین، تغییر الگوی عملکرد از "صرفه‌جویی به نام صرفه‌جویی" به "صرفه‌جویی به نام سودآوری" نه تنها ضرورتی اخلاقی است، بلکه یک نیاز استراتژیک برای بقا و رشد در بازار گردشگری ایران.

در این زمینه، شاخص‌های کلیدی مصرف منابع در هتل‌های ایران در مقایسه با استانداردهای بین‌المللی نشان‌دهنده الگوی نگران‌کننده‌ای است. مصرف آب در هتل‌های ایران، به‌ویژه در شهر مشهد، با رسیدن به 450 لیتر در روز برای هر مهمان، به‌طور قابل توجهی بالاتر از محدوده مصرف آب در هتل‌های جهانی است که معمولاً بین 170 تا 360 لیتر در روز برای هر مهمان تخمین زده می‌شود. این تفاوت نشان‌دهنده کارایی پایین در مدیریت آب در هتل‌های ایرانی است و نیاز به اقدام فوری برای بهینه‌سازی مصرف را برجسته می‌کند. در حوزه مصرف انرژی، داده‌ها نشان می‌دهد که 40 درصد از انرژی مصرفی در هتل‌های ایران از شبکه برق و 60 درصد از سوخت‌های فسیلی تأمین می‌شود. این ترکیب نشان‌دهنده وابستگی شدید به منابع انرژی غیرپایدار است و نیاز به تنوع‌بخشی به منابع انرژی، به‌ویژه با استفاده از منابع تجدیدپذیر، را ضروری می‌سازد. همچنین، هزینه‌های عملیاتی ناشی از مصرف آب و انرژی در هتل‌های ایران بین 2 تا 10 میلیون تومان در سال برای هر تخت برآورد شده است که بخش قابل توجهی از هزینه‌های کلی عملیاتی را تشکیل می‌دهد. این هزینه‌ها در مقایسه با کشورهای پیشرو در توسعه پایدار، بسیار بالاتر است و نشان‌دهنده فقدان فناوری‌های بهینه‌سازی انرژی است. از نظر عمر زیرساخت‌ها، میانگین سنی هتل‌های ایران بیش از 30 سال است و بسیاری از هتل‌های چهار و پنج ستاره دارای عمری بالغ بر 50 سال هستند. این سن بالا به‌طور مستقیم بر کارایی انرژی تأثیر منفی دارد و نیاز به بازسازی یا نوسازی این ساختمان‌ها را به یک اولویت تبدیل می‌کند. در مقایسه با کشورهای اروپایی مانند سوئد یا آلمان، که استانداردهای ساختمانی پایدار و سیستم‌های مدیریت انرژی پیشرفته‌ای دارند، هتل‌های ایران عقب‌تر هستند و فرصت‌های زیادی برای بهبود عملکرد زیست‌محیطی و کاهش هزینه‌ها وجود دارد.

پتانسیل‌های بالقوه ایران برای تولید انرژی تجدیدپذیر و چالش‌های اجرایی

ایران با دارا بودن پتانسیل‌های غنی و گسترده‌ای از انرژی‌های تجدیدپذیر، شرایط مناسبی برای گذر به سمت یک نظام انرژی پایدار دارد. این کشور با متوسط 280 تا 300 روز آفتابی در سال، قرار گرفتن در کمربند خورشیدی جهان و شدت تابش خورشیدی بالا (1800 تا 2200 کیلووات‌ساعت بر مترمربع در سال)، ظرفیت تولید بسیار زیادی را در حوزه انرژی خورشیدی دارد  پتانسیل کلی تولید انرژی خورشیدی در کشور حداقل 70 هزار مگاوات برآورد شده است و مناطق مرکزی و جنوبی کشور (به جز سواحل جنوب) به دلیل بیشترین تابش افقی، مناطق ایده‌آلی برای توسعه پروژه‌های خورشیدی هستند .

در حوزه انرژی باد، ایران نیز پتانسیل قابل توجهی دارد. پتانسیل تولید انرژی بادی این کشور به 49 هزار مگاوات برآورد شده است و مناطق شمال غرب و شمال شرق ایران به دلیل قرار گرفتن در کریدورهای بادی اصلی، دارای پتانسیل بالایی برای تولید انرژی بادی هستند . مناطقی مانند منجیل در گیلان و زابل در سیستان و بلوچستان به عنوان نقاط پیشرو در این زمینه شناخته می‌شوند .

علاوه بر دو منبع اصلی، ایران پتانسیل بالایی در زمینه انرژی زمین‌گرمایی نیز دارد. مناطقی مانند دامنه کوه سبلان (استان اردبیل)، دامنه کوه سهند (آذربایجان شرقی و غربی)، کوه تفتان (سیستان و بلوچستان) و کوه دماوند، مناطق اولویت‌دار برای استحصال انرژی زمین‌گرمایی هستند . این منابع می‌توانند به طور مستقیم برای گرمایش ساختمان‌ها، استخرها و فعالیت‌های صنعتی در هتل‌ها استفاده شوند. همچنین، ضایعات کشاورزی مانند پسته و خرما در استان کرمان و فضولات دامی می‌توانند به عنوان منابع زیست‌توده برای تولید انرژی در هتل‌های منطقه معرفی شوند .

با وجود این پتانسیل‌های هنرمندانه، اجرای عملیاتی این پروژه‌ها با چالش‌های فراوانی مواجه است که از نظر فنی، مالی و نهادی متفاوت است. از یکسو، چالش‌های مالی و تأمین مالی از جمله سنگین‌ترین موانع به شمار می‌روند. تحریم‌های بین‌المللی باعث شده است که دسترسی به منابع مالی جهانی برای سرمایه‌گذاری در این بخش با مشکل مواجه شود . این موضوع باعث افزایش هزینه‌های اعتباری و مجبور کردن سرمایه‌گذاران داخلی به استفاده از بانک‌های داخلی با نرخ بهره بالا (حدود 20 درصد) است . این شرایط باعث می‌شود که پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر با سرمایه‌گذاری اولیه بالا، به‌ویژه برای بخش‌های خصوصی کوچک و متوسط، غیرقابل اجرا یا بازدهی پایین شوند.

از سوی دیگر، چالش‌های نهادی و سیاسی نیز وجود دارد. اگرچه دولت برنامه‌ریزی برای مناقصه 1000 مگاوات بادی و 3000 مگاوات خورشیدی در اواخر سال 1404 (2025) دارد ، اما فرآیندهای مرتبط با اخذ مجوز و تصویب‌نامه‌ها ممکن است طولانی و پیچیده باشد. به‌عنوان مثال، پروژه‌های زمین‌گرمایی به دلیل ماهیت ترکیبی از اکتشاف، مطالعه و اجرا، زمان‌بر هستند و شناسایی یک منطقه مستعد می‌تواند بیش از 10 سال طول بکشد . همچنین، تغییرات در سیاست‌ها و وزارت‌خانه‌ها می‌تواند باعث کاهش ثبات و اطمینان سرمایه‌گذاری شود. این عدم ثبات استراتژیک می‌تواند تلاش‌های کوتاه‌مدت برای توسعه منابع تجدیدپذیر را ناموفق بداند.

بنابراین، برای تبدیل این پتانسیل‌های هنرمندانه به یک واقعیت عملیاتی، نیاز به یک تلفن همراه سیاستی است که بتواند چالش‌های مالی و نهادی را به طور همزمان حل کند. این تلفن همراه باید شامل اصلاح یارانه‌های انرژی، توسعه شبکه‌های هوشمند، سرمایه‌گذاری در فناوری ذخیره‌سازی انرژی، و تقویت همکاری‌های عمومی-خصوصی و بین‌المللی باشد .

چارچوب سیاستی و اقدامات عملی برای گذر به سوی هتلداری سبز در ایران

گذر از سنت به سبز در صنعت هتلداری ایران، تحت تأثیر تلفن همراه‌های سیاستی، اقدامات عملی و تعامل بین دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی قرار دارد. دولت ایران با تصویب قانون جهش تولید دانش‌بنیان در سال 1400، یکی از مهم‌ترین ابزارهای سیاستی را برای ترغیب صنایع پرمصرف به استفاده از منابع تجدیدپذیر فراهم کرد. ماده 16 این قانون واحدهای صنعتی با مصرف بیش از یک مگاوات را ملزم کرده است که سالانه معادل یک درصد از مصرف برق خود را از طریق احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر تأمین کنند . این میزان ملزمت تا پایان سال پنجم به 5 درصد افزایش می‌یابد. در صورت عدم اجرای این مفاد، وزارت نیرو موظف است تعرفه برق تجدیدپذیر را به ازای هر واحد برق مصرفی اعمال کند . این قانون، اولین بار متعهد کردن مستقیم هتل‌ها به تولید انرژی پاک را به نمایش می‌گذارد و در صورت اجرای موثر، می‌تواند بازار بزرگی برای نصب سیستم‌های خورشیدی در سقف هتل‌ها ایجاد کند.

در سطح دولتی، دستگاه‌های مختلفی در حال همکاری برای اجرای طرح‌های گردشگری سبز هستند. دبیر کمیته ملی طبیعت‌گردی و گردشگری سبز، محمد جهانشاهی، در تیرماه 1403 از هدف‌گذاری بر هتل‌ها به عنوان بیشترین مصرف‌کننده انرژی در گردشگری خبر داد . تفاهم‌نامه‌هایی با دستگاه‌هایی مانند وزارت نیرو، سازمان انرژی‌های نو، شرکت ملی گاز، جامعه هتل‌داران، شهرداری‌های کلان‌شهرها و صندوق ملی محیط‌زیست برای توسعه گردشگری سبز امضا شده است . این همکاری‌ها به دنبال ایجاد یک چارچوب یکپارچه برای بهره‌برداری از مشوق‌ها، تدوین استانداردها و اجرای پروژه‌ها هستند.

انتخاب دو شهر مشهد و شیراز به عنوان پایلوت برای اجرای برنامه‌های گردشگری سبز، حاکی از دقت در انتخاب مکان است. مشهد به دلیل داشتن بیش از 50 درصد ظرفیت اقامتی کشور و بحران آبی شدید، به عنوان یک محدودۀ حساس و پرطرفدار انتخاب شده است . شیراز نیز به دلیل انتخاب به عنوان پایتخت محیط‌زیست اتحادیۀ شهرداران آسیا در سال 2024، یکی از مراکز مهم گردشگری و اقلیمی است . از اردیبهشت 1403 (2024) به بعد، نشست‌های متعددی با حضور شهرداری مشهد و دانشگاه‌ها برگزار شده و روند گردشگری سبز در حال اجرایی‌شدن است . قرار است تا پایان سال گواهینامه‌های رسمی برای واحدهای موفق صادر شود و مشوق‌هایی برای آن‌ها در نظر گرفته شود.

در سطح عملی، پروژه‌های نمونه و پیشرفت‌های فنی نیز در حال اجرا هستند. یکی از برجسته‌ترین مثال‌ها، احداث یک نیروگاه خورشیدی 1.5 مگاواتی در محوطه هتل ارم تهران است که با اعتباری بالغ بر 500 میلیارد ریال و در مدت چهار ماه به بهره‌برداری رسیده است . این پروژه به عنوان الگویی از گردشگری کم‌کربن و توسعه پایدار معرفی شده و همراه با اقدامات دیگر، به عنوان گامی برای جذب گردشگران بین‌المللی علاقه‌مند به گردشگری مسئولانه و اکوتوریسم مطرح شده است . همچنین، سازمان بهینه‌سازی مصرف انرژی کشور تلاش می‌کند تا برچسب انرژی برای هتل‌ها و سایر ساختمان‌ها را تهیه کند تا مصرف انرژی آن‌ها شاخص‌مند شود .

در این مسیر، نقش بخش خصوصی و صنفی نیز حائز اهمیت است. جامعه حرفه‌ای هتل‌داران خراسان رضوی با اعلام سرانه مصرف آب بالای هتل‌ها در مشهد، این موضوع را به عنوان یک چالش مهم مطرح کرده است . معاون گردشگری نیز در نشستی با هتلداران کشور، افزایش هزینه آب را چالش بعدی هتل‌ها اعلام کرده و وزیر نیرو را ملزم به اعلام استاندارد مصرف آب برای صنعت گردشگری کرده است . این واکنش‌ها نشان می‌دهند که صنف نیز به سمت اتخاذ مسئولیت در زمینه مدیریت منابع حرکت می‌کند. همچنین، اجرای سیستم‌های بازیافت فاضلاب و استفاده از پساب می‌تواند هزینه‌ها را به شدت کاهش دهد و سرمایه‌گذاری در این زمینه طی 3 تا 4 سال مستهلک شده و در سال‌های بعد سودآوری داشته باشد .

فناوری‌های عملیاتی و راهکارهای عملی برای صرفه‌جویی در منابع در زیرساخت‌های هتلی

انتقال به یک مدل هتلداری پایدار نیازمند اجرای عملیاتی و فناوری‌های دقیق در زیرساخت‌ها است. این امر شامل بهینه‌سازی مصرف آب، کاهش مصرف انرژی و مدیریت موثر پسماند است. برای صرفه‌جویی در مصرف آب، که یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در هتل‌های ایران است، راهکارهای متعددی وجود دارد. ابتدا در بخش آشپزخانه، استفاده از سیستم‌های pre-rinse spray valves جدید که مصرف آب را کاهش می‌دهند، و استفاده از بخارپزهای جدید که می‌توانند مصرف آب را تا 90 درصد کاهش دهند، می‌تواند نقش مهمی داشته باشد . همچنین، استفاده از ماشین‌های ظرفشویی با مصرف کمتر از 3.78 لیتر آب در هر دور آبکشی توصیه می‌شود .

در بخش اتاق‌های استاندارد و لوکس، نصب سر دوش‌های کم‌مصرف (2 تا 2.5 گالن در دقیقه در مقابل 8 گالن در دقیقه در سر دوش‌های سنتی) و توالت‌های دوتایی می‌تواند مصرف آب را به‌طور چشمگیری کاهش دهد . در سوئیت‌ها و اتاق‌های لوکس با مصرف بالاتر آب، استفاده از سیستم‌های تصفیه و بازیابی آب مانند اسمز معکوس تجاری و فناوری‌های هوشمند کنترل جکوزی و وان، صرفه‌جویی در آب را ممکن می‌سازد . در فضاهای مشترک مانند کنفرانس‌ها، استفاده از تجهیزات ظرفشویی کارآمد، شیرها و توالت‌های سنسوری و سیستم‌های بازیابی آب تزئینی (مانند چشمه‌ها) با تجهیزات اسمز معکوس یا دستگاه‌های آب خالص EDI، مصرف آب را کاهش می‌دهد .

در بخش مصرف انرژی، اقداماتی مانند استفاده از لامپ‌های LED به جای لامپ‌های فلسفلوریسنت، نصب شیرهای هوادهی و سیفون‌های کم‌مصرف در تمامی ساختمان، استفاده از سیستم‌های گرمایشی خورشیدی برای استخرها و استفاده از سیستم‌های بازیابی آب گرم از لباسشویی‌ها و سرویس‌ها می‌تواند هزینه‌های انرژی را به‌طور قابل توجهی کاهش دهد . اجرای سیستم‌های مدیریت انرژی هوشمند در ساختمان (BMS) می‌تواند مصرف انرژی را در بخش‌های مختلف هتل بهینه کند.

راهکارهای دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند به طور گسترده‌ای در هتل‌ها اجرا شوند. به‌عنوان مثال، در فضاهای سبز، استفاده از سیستم‌های آبیاری هوشمند با سنسور رطوبت خاک می‌تواند مصرف آب را تا 50 درصد کاهش دهد . جمع‌آوری آب باران و استفاده از آن برای آبیاری گیاهان نیز می‌تواند مصرف آب شرب را تا 20 درصد کاهش دهد . در زمینه مدیریت پسماند، تشویق مهمانان به استفاده مجدد از حوله و تخت‌ها، استفاده از محصولات ارگانیک و محلی، خرید عمده و بازیافت و بازچرخانی ضایعات به‌ویژه در آشپزخانه، می‌تواند تأثیر زیادی داشته باشد .

تجربه‌های جهانی نیز نشان می‌دهد که این راهکارها عملی هستند. در برلین، استفاده از سیستم‌های بازیافت آب خاکستری مانند "AQWA" و "Hydraloop" تا 40 درصد مصرف آب شرب در ساختمان‌ها را کاهش داده است . در اسپانیا، استفاده از پکیج‌های تصفیه فاضلاب صنعتی منجر به بازیافت بیش از 85 درصد فاضلاب صنعتی برای آبیاری زمین‌های کشاورزی شده است . این تجربه‌ها نشان می‌دهند که با سرمایه‌گذاری مناسب و مدیریت حرفه‌ای، هتل‌های ایرانی نیز می‌توانند به این سطح عملکرد برسند.

در این زمینه، راهکارهای عملیاتی قابل اجرا در هتل‌ها می‌توانند به‌طور مؤثری در کاهش مصرف آب، انرژی و پسماند تأثیر بگذارند. نصب سر دوش‌های کم‌مصرف یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین راهکارهاست که می‌تواند مصرف آب را تا 70 تا 80 درصد کاهش دهد. این تغییر در مقیاس یک هتل بزرگ، می‌تواند به کاهش چشمگیر مصرف آب و هزینه‌های عملیاتی منجر شود. استفاده از لامپ‌های LED در مقایسه با لامپ‌های سنتی، مصرف انرژی را تا 80 درصد کاهش می‌دهد. این تغییر نه تنها هزینه‌های برق را کاهش می‌دهد، بلکه نیاز به تعویض مکرر لامپ‌ها را نیز حذف می‌کند و به کاهش پسماند کمک می‌کند. در بخش آشپزخانه، استفاده از ماشین‌های ظرفشویی کارآمد که مصرف آب آنها کمتر از 3.78 لیتر در هر دور آبکشی است، و بخارپزهای جدید که مصرف آب را تا 90 درصد کاهش می‌دهند، می‌تواند تأثیرات چشمگیری در کاهش مصرف منابع داشته باشد.

سیستم‌های بازیافت آب خاکستری، که آب استفاده‌شده در دوش و سینک را تصفیه و مجدداً برای آبیاری یا فلاش تانک‌ها استفاده می‌کنند، می‌توانند مصرف آب شرب را تا 40 درصد کاهش دهند. این سیستم‌ها در کشورهایی مانند آلمان و هلند به‌طور گسترده اجرا شده‌اند و تجربه موفقی داشته‌اند. جمع‌آوری آب باران نیز یک راهکار ساده و مؤثر است که می‌تواند مصرف آب شرب را تا 20 درصد کاهش دهد، به‌ویژه در فضاهای سبز و آبیاری. در بخش مدیریت پسماند، تشویق مهمانان به استفاده مجدد از حوله و ملحفه، استفاده از محصولات ارگانیک و محلی، و بازیافت ضایعات آشپزخانه، می‌تواند به کاهش تولید زباله و افزایش پایداری کمک کند. تجربه‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که این راهکارها نه تنها محیط‌زیستی هستند، بلکه از نظر اقتصادی نیز سودآورند و می‌توانند به بهبود تصویر برند و افزایش وفاداری مشتریان منجر شوند.

نقش سرمایه‌گذاری، مشوق‌ها و بخش خصوصی در تحول پایدار هتلداری

تحول پایدار در صنعت هتلداری ایران به طور کامل وابسته به سه عامل اصلی است: سرمایه‌گذاری، مشوق‌ها و فعالیت بخش خصوصی. این عوامل به‌صورت یکدیگر متقاطع و تعاملی عمل می‌کنند و موفقیت یا شکست این تحول به تعادل و هماهنگی بین آنها بستگی دارد.

سرمایه‌گذاری اولیه یکی از بزرگ‌ترین موانع در راه هتلداری سبز است. اقداماتی مانند نصب سیستم‌های فتوولتائیک خورشیدی در سقف هتل، تعمیرات و بهینه‌سازی عایق‌کاری ساختمان، نصب سیستم‌های بازیافت آب و خرید تجهیزات کارآمد، نیازمند سرمایه‌گذاری اولیه قابل توجهی هستند. این هزینه‌ها می‌توانند برای بخش خصوصی، به‌ویژه شرکت‌های کوچک و متوسط، یک دستاورد بزرگ به نظر برسد. با این حال، تحلیل‌های اقتصادی نشان می‌دهد که این سرمایه‌گذاری‌ها در بلندمدت سودآوری قابل توجهی دارند. به عنوان مثال، اجرای سیستم تصفیه فاضلاب و استفاده از پساب می‌تواند هزینه‌ها را به شدت کاهش دهد و سرمایه‌گذاری در این زمینه طی 3 تا 4 سال مستهلک شده و در سال‌های بعد سودآوری داشته باشد . همچنین، پروژه نیروگاه خورشیدی 1.5 مگاواتی هتل ارم تهران با سرمایه‌گذاری 500 میلیارد ریال، بهره‌برداری خواهد شد و به عنوان الگویی از گردشگری کم‌کربن مطرح می‌شود .

مشوق‌ها نقش کلیدی در تسهیل این سرمایه‌گذاری‌ها ایفا می‌کنند. دولت ایران اقدامات مشوق‌آمیز متعددی را در دستور کار قرار داده است. سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر ایران (SUNA) وابسته به شرکت توانیر، قراردادهای تضمین خرید برق (PPAs) را به مدت 20 سال به سرمایه‌گذاران خصوصی ارائه می‌دهد [[4,9]]. این ضمانت درآمد در بلندمدت، ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، دولت معافیت مالیاتی 15 درصدی برای شرکت‌هایی که از قطعات داخلی در پروژه‌های خود استفاده می‌کنند، فراهم کرده است . در سطح بزرگتر، صندوق ملی محیط‌زیست از طریق تسهیلات مالی به پروژه‌های تصفیه فاضلاب، بازچرخانی آب، انرژی‌های تجدیدپذیر و مدیریت پسماند کمک می‌کند .

با این حال، چالش اصلی در حوزه سرمایه‌گذاری، شرایط مالی کشور است. تحریم‌های بین‌المللی و دسترسی محدود به بازارهای مالی جهانی، باعث شده است که دسترسی به تأمین مالی با نرخ بهره بالا از بانک‌های داخلی (حدود 20 درصد) وابسته باشد . این شرایط باعث می‌شود که بازدهی سرمایه‌گذاری در بلندمدت، که معمولاً بیش از 10 سال است، برای بخش خصوصی جذاب نباشد. بنابراین، نیاز به مکانیسم‌های تأمین مالی نوآورانه مانند اوراق قرضه موضوعی (green bonds)، تامین مالی کربن و همکاری‌های عمومی-خصوصی (PPP) با شرکت‌های بین‌المللی که از تحریم‌ها آزاد هستند، بسیار حائز اهمیت است .

بخش خصوصی به عنوان نهاد اصلی اجرای این پروژه‌ها، نقش محوری دارد. موفقیت این تحول به انگیزه و توانمندی این بخش بستگی دارد. از یکسو، هتل‌داران به دلیل فشارهای مالی ناشی از افزایش هزینه‌های انرژی و آب، تمایل به سمت صرفه‌جویی دارند. از سوی دیگر، تمایل گردشگران به هتل‌های سبز، اعتماد مشتری و بهبود تصویر شرکتی، انگیزه‌های مهمی برای سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پایدار هستند. پژوهشی در استان همدان نشان داده است که گردشگران به عملکردهای دوستدار محیط زیست در هتل‌ها توجه دارند و تمایل دارند برای اقامت در هتل‌های سبز هزینه بیشتری بپردازند و دوباره بازگردند . این تمایل مستقیماً به اعتماد مشتری مرتبط است که مهم‌ترین عامل میانجی در بازاریابی سبز در صنعت هتلداری است.

بنابراین، برای تقویت نقش بخش خصوصی، نیاز به یک تلفن همراه سیاستی است که هزینه‌های سرمایه‌گذاری اولیه را کاهش دهد و بازدهی بلندمدت را افزایش دهد. این تلفن همراه باید شامل تقویت مشوق‌های مالی، ایجاد بازارهای کربن داخلی، تسهیل دسترسی به تأمین مالی نوآورانه و ایجاد یک بازار قوی برای گردشگری سبز باشد که تقاضای عملی برای خدمات پایدار را ایجاد کند. تنها با این شرایط، بخش خصوصی قادر خواهد بود تا به عنوان نهادی متحرک و خلاق، به عنوان یکی از اصلی‌ترین نیروهای شتاب‌دهنده این تحول پایدار عمل کند.

چالش‌ها و راهکارهای استراتژیک برای توسعه یک صنعت هتلداری پایدار و سودآور

انتقال به یک مدل هتلداری پایدار و سودآور در ایران، با چالش‌های چندبعدی و چالش‌برانگیزی همراه است. این چالش‌ها از جذب گردشگر تا مدیریت پسماند، اقتصادی، فنی و سیاستی را در بر می‌گیرند. با این حال، هر چالشی فرصتی برای نوآوری و بهبود است. تحلیل این چالش‌ها و ارائه راهکارهای استراتژیک، می‌تواند مسیری روشن برای این تحول ارائه دهد.

چالش اول: چرخه مالی و سرمایه‌گذاری چالش اصلی و عمده، شرایط مالی کشور است. تحریم‌ها باعث شده است که دسترسی به تأمین مالی جهانی برای سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری‌های پایدار با مشکل مواجه شود . این موضوع باعث می‌شود که سرمایه‌گذاران داخلی به بانک‌های با نرخ بهره بالا (حدود 20 درصد) وابسته شوند، که بازدهی بلندمدت این پروژه‌ها را کاهش می‌دهد . این امر باعث می‌شود سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پایدار، که معمولاً سرمایه‌گذاری اولیه بالایی دارند، برای بخش خصوصی غیرقابل جذب باشد.

راهکار استراتژیک: ایجاد بازارهای مالی نوآورانه و جایگزین راهکار برای این چالش، تحریک بازارهای مالی نوآورانه و جایگزین است. این شامل توسعه بازار اوراق قرضه موضوعی (Green Bonds) در داخل کشور، جذب سرمایه‌گذاران خارجی از کشورهایی که تحریم‌ها را اجرا نمی‌کنند، و استفاده از مکانیسم‌های تأمین مالی کربن برای تبدیل اقدامات کاهش انتشار به درآمدزایی است. همچنین، ایجاد صندوق‌های مشترک عمومی-خصوصی (PPP) با شرکت‌های بین‌المللی معتبر می‌تواند به تأمین مالی و انتقال فناوری کمک کند.

چالش دوم: عدم تعامل مثبت بین گردشگر و هتل با وجود اینکه گردشگران به عملکردهای دوستدار محیط زیست در هتل‌ها توجه دارند و تمایل به اقامت در هتل‌های سبز دارند، این تمایل به طور کلی به صورت تقاضای بازار عملی و قابل اندازه‌گیری تبدیل نشده است . این بedeveloper gap میان احساسات و عملکردهای مطلوب، باعث می‌شود هتل‌ها برای سرمایه‌گذاری در این زمینه، دلایل مالی کافی نداشته باشند.

راهکار استراتژیک: بازاریابی سبز متمرکز و افزایش آگاهی راهکار این چالش، ایجاد یک بازار فعال برای گردشگری سبز است. این شامل آموزش و آگاهی‌بخشی به هتل‌ها و گردشگران، ایجاد یک برنامه گواهینامه‌دهی ملی شفاف و قابل اعتماد (مانند Green Globe یا LEED) و بازاریابی این برنامه به صورت متمرکز از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و سازمان های مرتبط است. افزایش آگاهی گردشگران از اثرات مثبت اقامت در هتل‌های سبز و ارائه اطلاعات واضح در مورد ویژگی‌های آن‌ها می‌تواند تقاضا را افزایش دهد.

چالش سوم: چالش‌های عملیاتی و مدیریتی هتل‌های ایرانی با چالش‌های عملیاتی متعددی روبرو هستند. مصرف آب و انرژی بالا، به‌ویژه در هتل‌های قدیمی و بزرگ، یک مشکل اساسی است [[12,23]]. همچنین، سیستم‌های حسابرسی و محاسبه هزینه آب و فاضلاب برای هتل‌ها ناعادلانه است و در برخی موارد به جای تشویق به صرفه‌جویی، هتل‌ها را برای مصرف بیشتر تشویق می‌کند .

راهکار استراتژیک: بهینه‌سازی عملیات و تغییر سیاست‌ها برای مقابله با این چالش، نیاز به دو نوع راهکار است. اول، اجرای مستمر و گسترده راهکارهای عملیاتی مانند نصب تجهیزات کارآمد، سیستم‌های بازیافت آب و مدیریت انرژی هوشمند در هتل‌ها است. دوم، نیاز به تغییر سیاست‌ها و فرآیندهای دولتی است. این شامل اصلاح فرمول‌های محاسبه هزینه آب و فاضلاب به گونه‌ای است که بر اساس میزان تولید و مساحت باشد و تشویق به صرفه‌جویی را به جای جریمه دادن، تقویت کند .

چالش چهارم: بحران منابع آب ایران در سال‌های اخیر با بحران آبی شدیدی مواجه شده است. این بحران، به‌ویژه در شهرهای گردشگری مانند مشهد، فشار بسیار زیادی بر منابع آبی شهر و صنعت گردشگری وارد کرده است .

راهکار استراتژیک: توسعه استراتژی‌های مدیریت منابع آب راهکارهایی مانند تشویق یا الزام به استفاده از سیستم‌های بازیافت آب خاکستری و پساب، جمع‌آوری آب باران، استفاده از گیاهان محلی در فضای سبز و آموزش هتل‌داران و مهمانان برای صرفه‌جویی در مصرف آب، می‌تواند به شدت بر کاهش فشار بر منابع آبی تأثیر بگذارد.

در نهایت، موفقیت در این مسیر به معنای تحقق یک چرخه مثبت است: سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پایدار به کاهش هزینه‌ها و افزایش سودآوری منجر می‌شود، سودآوری بیشتر انگیزه سرمایه‌گذاری بیشتر را ایجاد می‌کند، و سرمایه‌گذاری بیشتر منجر به ایجاد یک محیط زیست بهتر و جذب گردشگران بیشتر می‌شود. این چرخه مثبت، فقط زمانی قابل تحقق است که دولت، بخش خصوصی و مصرف‌کنندگان به عنوان همکارانی هماهنگ و با دید بلندمدت، در کنار هم قدم بگذارند.