فناوری در گردشگری سلامت ایران؛ از نظارت با موبایل تا چالش‌های اجرایی

وضعیت بازار جهانی و روندهای نوین فناوری در گردشگری سلامت

بازار جهانی گردشگری سلامت، به‌ویژه در پی کرونا، شاهد تحولات بنیادینی بوده است. این حوزه، با مفهوم سلامت همراه (mHealth) به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های فعال آن، به یکی از سریع‌ترین رشد کننده عرصه‌های دنیا تبدیل شده است. mHealth به طور خاص، با استفاده از تلفن‌های هوشمند، تبلت‌ها، ساعت‌های هوشمند و سایر دستگاه‌های پوشیدنی، خدمات مراقبت‌های بهداشتی را به کاربران در هر نقطه‌ای از جهان می‌رساند . بر اساس گزارش‌های منتشر شده در سال ۱۴۰۳، بازار جهانی مراقبت‌های بهداشتی مبتنی بر تلفن همراه (mHealth) با رشد سریع و جهشی همراه است و پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۳۰، ده برابر افزایش یابد . این رشد به‌دلیل قدرتمند شدن روندهای دیجیتالی‌سازی، پیشرفت فناوری‌های حسگری و هوش مصنوعی، و افزایش تقاضای مردم برای دسترسی آسان‌تر به خدمات سلامت است. طبق آماری ارائه شده توسط Statista، بیش از ۹۶٬۰۰۰ برنامه دیجیتال سلامت و پزشکی در پلتفرم‌های Google Play و AppStore در دسترس عموم قرار دارد .

روند جهانی به سمت پزشکی از راه دور، هوش مصنوعی و خانه‌های بهداشت مجازی، تأثیر عمیقی بر نحوه ارائه خدمات سلامت در سفرها گذاشته است. در ایالات متحده، که یکی از پیشروترین بازارها است، تقریباً دو سوم بزرگسالان برنامه‌های mHealth را روی تلفن‌های هوشمند خود نصب کرده‌اند و حدود ۶۰ درصد از آنها روزانه از این اپلیکیشن‌ها استفاده می‌کنند . این رقم در بین بیمارستان‌های آمریکا نیز به ۷۵ درصد می‌رسد که نشان‌دهنده گسترده شدن این فناوری در سطح نظام سلامت است . این امر به‌معنای تغییر در الگوی تعامل بین پزشک و بیمار است. اپلیکیشن‌هایی مانند MUrgency در آمریکا و هند، به منظور ردیابی و زیر نظر گرفتن بیماری‌ها و تسهیل دسترسی به خدمات اورژانس عمل می‌کنند . در حالی که پیشرفت‌های دیگر، مانند اپلیکیشنی که توسط محققان دانشگاه واشنگتن ساخته شده است، قادر است با تحلیل عکس چشم (سلفی) بیمار، احتمال ابتلا به سرطان لوزالمعده را با دقت بالایی تشخیص دهد .

علاوه بر اپلیکیشن‌ها، فناوری‌های پوشیدنی نقش محوری ایفا می‌کنند. حسگرهای بیومتریک موجود در ساعت‌های هوشمند و دستگاه‌های مشابه می‌توانند شاخص‌های حیاتی مانند ضربان قلب، فشار خون و سطوح اشباع اکسیژن را به صورت مداوم و در زمان واقعی اندازه‌گیری کرده و به کاربران و پزشکان اطلاع‌رسانی کنند . ادغام این داده‌ها با هوش مصنوعی، امکان تحلیل پیشرفته و ارائه توصیه‌های شخصی‌شده را فراهم می‌آورد. فناوری Lab-on-a-chip نیز یکی از پیشرفت‌های چشمگیر است که در آمریکا، آلمان و کلمبیا توسعه یافته است و قادر است تشخیص پاتوژن‌های مختلفی مانند HIV، سیفلیس، زیکا و تب دنگی را در زمان کمتر از ۱۵ دقیقه انجام دهد . این فناوری‌های پیشرفته، فراتر از یک ابزار ساده، به یک شبکه هوشمند برای نظارت بر سلامت در سفر تبدیل شده‌اند.

این روندها نشان می‌دهند که گردشگری سلامت در قالب نسل جدید، یعنی گردشگری سلامت دیجیتال، به یک بازار جهانی با قوانین و استانداردهای خاص خود تبدیل شده است. دولت‌ها و شرکت‌ها در سراسر جهان در حال سرمایه‌گذاری شگرفی برای ایجاد اکوسیستم‌هایی هستند که از تلفن‌های هوشمند به عنوان مرکز نظارت بر سلامت در سفر استفاده می‌کنند. این امر نه تنها امکان‌های درمانی را گسترش می‌دهد، بلکه بهبود دسترسی به خدمات در مناطق دورافتاده و مدیریت بیماری‌های مزمن را در سفرها تسهیل می‌نماید . اما در این میان، ایران، با وجود پتانسیل‌های بالقوه و بازاریابی‌های شعاری، هنوز در مقایسه با کشورهایی مانند امارات، ترکیه و هند، در اجرای عملیاتی این روندها، به‌ویژه در زمینه زیرساخت‌های مدرن و خدمات یکپارچه، عقب مانده است.

موقعیت فعلی ایران در بازار جهانی گردشگری سلامت و پیشرفت‌های داخلی

ایران در عرصه گردشگری سلامت، یک موقعیت چالش‌برانگیز و پتانسیل‌دار دارد. این کشور شاهد رشد چشمگیری در جذب گردشگران سلامت از سراسر جهان بوده است. بر اساس گزارش‌ها، در سال 1403، ایران میزبان نزدیک به یک میلیون گردشگر سلامت از 160 کشور مختلف بوده است که این رقم معادل 82 درصد از کشورهای جهان (از مجموع 195 کشور) می‌شود . همچنین، داده‌های دیگری نشان می‌دهد که در همین سال، حدود 1.2 میلیون گردشگر سلامت وارد کشور شده‌اند . این رقم نشان‌دهنده جایگاه مهم ایران در این بازار است. تقاضا بیشتر از سوی این گردشگران برای خدماتی مانند درمان ناباروری، جراحی‌های زیبایی، قلب، چشم‌پزشکی و پیوند اعضا است .

با این حال، این رقم‌ها در مقایسه با اهداف شعاری دولتی، که شامل جذب 2 میلیون گردشگر سلامت با درآمد 6 میلیارد دلاری تا سال 1405 است ، از یک سو و عملکرد کشورهای منطقه‌ای از دیگر سو، نشان‌دهنده تفاوت قابل توجهی است. دکتر دیاکو عباسی، دبیر شورای راهبری گردشگری سلامت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، این موضوع را به شدت احساس می‌کند و اعلام می‌دارد که ایران در مقایسه با امارات، مالزی، ترکیه، هند و اردن از نظر بازاریابی، برندینگ، زیرساخت‌های مدرن (مانند هتل-بیمارستان)، و آمبولانس هوایی عقب‌مانده است . این عقب‌ماندگی نشان می‌دهد که در حال حاضر، بخش خصوصی با حمایت وزارت بهداشت و گردشگری، بخش عمده این جذب را انجام می‌دهد ، اما این جذب به‌صورت خودجوش و بدون یک سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی استراتژیک جامع انجام می‌شود.

در مقابل این چالش‌ها، پیشرفت‌های داخلی و نشانه‌های مثبتی نیز وجود دارد که می‌تواند زمینه‌ساز تغییر وضعیت باشد. یکی از مهم‌ترین اقدامات، همکاری بین دولت و بخش خصوصی در زمینه دیجیتالی‌سازی است. تفاهم‌نامه‌ای بین شرکت همراه اول و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در تاریخ 17 آذر 1403، به منظور دیجیتالی‌سازی سامانه‌های سطح یک سلامت و اجرای برنامه ملی پزشک خانواده امضا شد . این تفاهم‌نامه، در چارچوب نقشه راه سلامت الکترونیکی کشور تنظیم شده است و هدف آن، یکپارچه‌سازی و تجمیع سامانه‌های سطح یک سلامت با همکاری شرکت‌های نوآور و دانش‌بنیان، پیاده‌سازی پرونده الکترونیکی پایه و توسعه سامانه‌های تعاملی مانند خودمراقبتی و پیشگیری است . این اقدام نه تنها اهمیت یکپارچه‌سازی سامانه‌ها را توسط معاون بهداشت وزارت بهداشت تأکید می‌کند ، بلکه امکان استفاده از ظرفیت‌های فنی شرکت همراه اول، از جمله دارا بودن امن‌ترین شبکه در خاورمیانه و پتانسیل استفاده از هوش مصنوعی با تکیه بر بیگ دیتا در حوزه سلامت، را فراهم می‌آورد .

علاوه بر این، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز در حال تهیه سند جامع گردشگری سلامت است که با همکاری وزارتخانه‌های بهداشت، تأمین اجتماعی و امور خارجه در حال تهیه است و پس از امضای سه وزیر به تصویب دولت خواهد رسید . این سند، اگر به‌موقع و با دقت اجرا شود، می‌تواند چارچوبی استاندارد برای توسعه این بخش ارائه دهد. همچنین، رئیس‌جمهور از لزوم ایجاد یک شبکه یکپارچه از جذب بیمار در کشور مبدأ تا دوران نقاهت در کشور مقصد تأکید داشته و پیشنهاد ایجاد یک اپلیکیشن یا سامانه هوشمند یکپارچه برای هدایت بیماران از لحظه ورود تا پایان درمان را ارائه داده است . این پیشنهاد، در واقع، نشان از آگاهی از نیاز به یکپارچگی دیجیتالی در این حوزه دارد. این اقدامات، اگرچه پیشرفت‌های مثبتی هستند، اما به نظر می‌رسد که هنوز در مسیر عملیاتی کردن این اهداف و سیاست‌ها برای رقابت با کشورهای منطقه‌ای، فاصله زیادی دارند.

نقش فناوری در سفرهای سلامت: از ابزار نظارتی تا امکان‌ساز تجربه یکپارچه

در سفرهای سلامت نسل جدید، فناوری نه تنها به عنوان یک ابزار جانبی برای ارائه اطلاعات، بلکه به عنوان هسته محوری و امکان‌ساز تجربه یکپارچه و ایمن برای گردشگر سلامت تلقی می‌شود. تلفن‌های هوشمند، با ترکیبی از سخت‌افزار و نرم‌افزار، نقش حیاتی در تمامی مراحل سفر از قبل از سفر تا بعد از بازگشت را ایفا می‌کنند. این نقش از ساده‌ترین کاربردها مانند دسترسی به اطلاعات و یادآوری مصرف دارو، تا پیچیده‌ترین فناوری‌ها مانند تشخیص بیماری از طریق عکس و آزمایش در منزل، گسترده است .

در ابتدا، فناوری می‌تواند گردشگر سلامت را در فرآیند تصمیم‌گیری و پیش‌برد سفر یاری رساند. اپلیکیشن‌هایی که اطلاعات درمانی، قیمت‌ها، کیفیت خدمات بیمارستان‌ها و نظرات بیماران قبلی را ارائه می‌دهند، می‌توانند به گردشگران کمک کنند تا به‌طور هوشمندانه‌تری تصمیم بگیرند. پس از ورود به کشور، یک سامانه هوشمند یکپارچه، همان‌طور که توسط رئیس‌جمهور ارائه شد، می‌تواند به عنوان یک مرکز مدیریت واحد عمل کند . این سامانه می‌تواند خدمات مختلفی از جمله رزرو محل اقامت، پیشنهادات گردشگری مرتبط با دوران نقاهت، و حتی رزرو ویدئویی با پزشک خود در کشور مبدأ را ارائه دهد. این نوع خدمات، فراتر از جنبه‌های درمانی، به عنوان بخشی از گردشگری سلامت کامل و ارائه تجربه‌ای یکپارچه که شامل جنبه‌های روانی، آرامش و بازتوانی نیز می‌شود، عمل می‌کند .

یکی از کاربردهای پرتلاش تلفن‌های هوشمند، نظارت مستمر بر شاخص‌های سلامت است. با استفاده از اپلیکیشن‌ها و دستگاه‌های پوشیدنی، گردشگران می‌توانند در طول سفر خود، داده‌های سلامتی خود مانند ضربان قلب، فشار خون، سطح قند خون و اشباع اکسیژن خون را پیگیری کنند . این امر به ویژه برای بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن یا افرادی که تحت درمان خاصی هستند، بسیار حائز اهمت است. این داده‌ها می‌توانند به صورت خودکار به پرونده الکترونیکی بیمار در بیمارستان محل ارجاع منتقل شوند و به پزشکان کمک کند تا وضعیت بیمار را به‌صورت بلادرنگ درک کرده و تصمیمات درمانی دقیق‌تری اتخاذ نمایند. فناوری eSIM نیز در این زمینه کارآمد است، زیرا اتصال دائمی به اینترنت در سراسر جهان را فراهم می‌آورد و امکان استفاده از خدمات ردیابی و مکان‌یابی بلادرنگ را برای امنیت گردشگران فراهم می‌کند، البته با محدودیت‌هایی مانند پوشش محدود توسط برخی اپراتورها .

علاوه بر نظارت، فناوری در تشخیص و مداخلات پیشگیرانه نیز نقش دارد. مثال‌هایی از فناوری‌های پیشرفته نشان می‌دهد که چقدر توانایی تشخیص بیماری‌ها را افزایش داده‌اند. اپلیکیشنی که توسط دانشگاه واشنگتن توسعه یافته است، می‌تواند با تحلیل عکس چشم (سلفی) بیمار، احتمال ابتلا به سرطان لوزالمعده را با دقت 90 درصدی تشخیص دهد . فناوری Lab-on-a-chip، که در آمریکا و دیگر کشورها توسعه یافته است، قادر است در زمان کمتر از 15 دقیقه، آزمایش‌های گسترده‌ای از جمله تشخیص HIV و سیفلیس را انجام دهد . این نوع فناوری‌ها، اگرچه در ایران به‌ندرت دسترسی دارند، اما نشان می‌دهند که آینده گردشگری سلامت، به‌ویژه در سفرها، به سمت خدماتی است که در آن بیماران قادر به انجام بخشی از آزمایش‌های خود در محیط خانه یا محل اقامت خود هستند و فقط برای مراجعات حرفه‌ای به پزشک نیاز است.

در نهایت، فناوری ارتباطات، به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی حرفه‌ای مانند Doximity، که به پزشکان اجازه می‌دهد تا تجربیات خود را به اشتراک بگذارند و ویزیت مجازی را تسهیل کنند ، نقش مهمی در ایجاد شبکه‌های حرفه‌ای و انتقال دانش بین پزشکان کشورهای مختلف دارد. این امر به‌ویژه در گردشگری سلامت، که اغلب شامل ارجاع بین‌المللی است، می‌تواند بهبود کیفیت درمان و اطمینان از ارائه خدمات با استاندارد جهانی را تسهیل کند. بنابراین، فناوری در سفرهای سلامت، بیش از یک ابزار نظارتی است؛ بلکه ابزاری است که تجربه گردشگر سلامت را ایمن، کارآمد، شخصی‌سازی شده و یکپارچه می‌سازد.

چالش‌های اجرایی و ساختاری در راه تکنولوژی‌محور شدن گردشگری سلامت ایران

با وجود پتانسیل‌های بالقوه و اهداف شعاری، اجرای واقعی گردشگری سلامت تکنولوژی‌محور در ایران با چالش‌های جدی و چندبعدی مواجه است. این چالش‌ها از ساختاری، فناوری، اقتصادی و اجتماعی امتداد می‌یابند و بدون حل آنها، تبدیل شدن ایران به یک مرکز پیشرو در این حوزه غیرممکن به نظر می‌رسد. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، عدم وجود یک سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی استراتژیک جامع و یکپارچه است. همان‌طور که اشاره شد، دکتر دیاکو عباسی، دبیر شورای راهبری گردشگری سلامت، اعلام می‌دارد که ایران از کشورهای منطقه‌ای مانند امارات، ترکیه و هند در زمینه بازاریابی، برندینگ، زیرساخت‌های مدرن و خدمات یکپارچه عقب است . این عقب‌ماندگی نشان می‌دهد که سیاست‌های فعلی، اگر وجود دارند، به‌طور مؤثری اجرا نمی‌شوند و یا اینکه طراحی نشده‌اند تا به سمت توسعه این اکوسیستم‌های پیچیده حرکت کنند.

چالش دیگر، ناآگاهی و یا عدم تطبیق نسل قدیمی مدیران و سیاست‌گذاران است. در حالی که جهان به سمت هوش مصنوعی، داده‌کاوی و پزشکی از راه دور حرکت می‌کند ، در ایران هنوز اقداماتی مانند امضا و اجرای یک سند جامع گردشگری سلامت که توسط رئیس‌جمهور تاکید شده است، به سرانجام نرسیده است . این تأخیر در اجرای سیاست‌های بالادستی، باعث می‌شود که اقدامات بخش‌های مختلف، مانند تفاهم‌نامه دیجیتالی‌سازی با همراه اول، اقدامات جداگانه و غیرهم‌ترازی به نظر برسند و اثرگذاری کلی آنها را کاهش دهند.

در زمینه فناوری، چالش‌های متعددی وجود دارد. اولاً، هنوز تعاریف یکپارچه‌ای از فناوری‌های مرتبط با سلامت همراه وجود ندارد و پژوهش‌های بیشتری برای ارزیابی اثربخشی و ایمنی آنها مورد نیاز است . ثانیاً، در حالی که فناوری‌های پیشرفته مانند تشخیص بیماری از طریق عکس چشم یا آزمایش در منزل در کشورهای پیشرفته به بازار آمده است ، در ایران دسترسی به این فناوری‌ها بسیار محدود است. این محدودیت نه تنها به دلیل هزینه بلکه به دلیل فقدان زیرساخت‌های لازم برای توسعه و استقرار این فناوری‌ها نیز است. سوم، چالش امنیت و حریم خصوصی داده‌های سلامت بسیار حساس است. معاون بهداشت وزارت بهداشت به روند جهانی سوگیری به سمت پزشکی از راه دور و هوش مصنوعی اشاره کرده است ، اما امن‌ترین شبکه در خاورمیانه که توسط همراه اول ادعای ایجاد کرده است ، در عین حال با چالش‌های امنیتی در فناوری eSIM مواجه است . این امر نشان می‌دهد که هنوز چارچوب‌های قانونی و فنی کاملی برای محافظت از داده‌های سلامت در سفر وجود ندارد.

اقتصادی، این بخش نیز با چالش‌هایی روبرو است. هدف جذب 6 میلیارد دلار درآمد از گردشگری سلامت ، در مقابل درآمد 3.5 میلیارد دلاری از صادرات نفت در سال 1403 <URL...>، نشان می‌دهد که این بخش هنوز نسبت به سایر بخش‌های اقتصادی کشور کوچک است. علاوه بر این، برای توسعه این حوزه، نیاز به جذب سرمایه‌گذاری خارجی و توجه به کشورهای غیرهمسایه است ، اما با توجه به تحریم‌ها و شرایط فعلی، این کار بسیار دشوار است. در نهایت، چالش اجتماعی و فرهنگی نیز وجود دارد. توجه به جنبه‌های روانی، آرامش و بازتوانی در گردشگری سلامت ، نیازمند ایجاد اقامتگاه‌ها و امکانات گردشگری استاندارد است که در حال حاضر در ایران به‌ندرت وجود دارد. بنابراین، ایران با چالش‌هایی از جمله عدم یکپارچگی سیاست‌ها، فناوری‌های قدیمی، مسائل امنیتی و چالش‌های اقتصادی و فرهنگی، در مسیر تبدیل شدن به یک مرجع جهانی برای گردشگری سلامت تکنولوژی‌محور، مجبور است راه طولانی و پیچیده‌ای را طی کند.

تحلیل مقایسه‌ای و راهکارهای پیش‌رو برای گام برداشتن به سوی یک اکوسیستم گردشگری سلامت هوشمند

تحلیل مقایسه‌ای موقعیت ایران با کشورهای پیشرو در عرصه گردشگری سلامت، از جمله امارات، ترکیه و هند، نشان می‌دهد که ایران در مسیر ایجاد یک اکوسیستم هوشمند و یکپارچه، فاصله زیادی با این کشورها دارد. این کشورها با سرمایه‌گذاری‌های سنگین و استراتژی‌های مشخص، اکوسیستم‌هایی را ایجاد کرده‌اند که توانسته‌اند به‌عنوان مرکزی جاذبه برای گردشگران سلامت عمل کنند. امارات با راه‌اندازی «دبی هلث سیتی»، یک شهر کامل سلامت، به‌جای ساختن بیمارستان‌های معمولی، موفق شده است ترکیبی از خدمات درمانی لوکس، تجاری و گردشگری را در یک مکان ارائه دهد . ترکیه نیز با ترکیب خدمات درمانی با جاذبه‌های گردشگری و ارائه خدمات با کیفیت بالا و هزینه‌های نسبتاً پایین، جایگاه خود را در بازار منطقه‌ای و جهانی تثبیت کرده است . هند و مالزی نیز با استفاده از قدرت خود به عنوان مرکز توسعه نرم‌افزار و تولید فناوری، خدمات سلامت را با کیفیت بالا و هزینه‌های بسیار کمتر ارائه می‌دهند و با همکاری با شرکت‌های بیمه بین‌المللی، به‌طور گسترده در بازار جهانی حضور دارند .

این کشورها از چندین اصل استراتژیک برای رسیدن به این موفقیت استفاده کرده‌اند که ایران می‌تواند از آنها الهام گرفته و راهکارهایی برای پیش‌رفتن در این زمینه ارائه دهد. اولین اصل، یکپارچگی و استراتژی ملی است. این کشورها اقدامات خود را حول یک سیاست ملی و یکپارچه انجام می‌دهند. در حالی که ایران در حال تدوین یک سند جامع است ، این سند هنوز به تصویب نرسیده و اجرایی نشده است. راهکار اولیه برای ایران این است که این سند را به سرعت به تصویب برساند و یک نهاد ملی یا کمیته مشترک وزارتخانه‌های مرتبط (بهداشت، گردشگری، امور خارجه و فناوری اطلاعات) را برای هدایت و نظارت بر اجرای آن تأسیس کند.

دومین اصل، توجه به زیرساخت‌های فناوری و دیجیتال است. این کشورها به‌طور گسترده از فناوری‌های نوین مانند پزشکی از راه دور، هوش مصنوعی و اپلیکیشن‌های سلامت استفاده می‌کنند. ایران با داشتن امن‌ترین شبکه در خاورمیانه و توانایی دستیابی به داده‌های بزرگ، پتانسیل بالایی برای توسعه این فناوری‌ها دارد. راهکار بعدی، تمرکز بر توسعه یک سامانه هوشمند یکپارچه است که به‌عنوان مرکزی برای هدایت گردشگران سلامت از زمان ورود تا پایان درمان عمل کند . این سامانه باید تمامی خدمات را از اقامت، حمل‌ونقل، پزشکی تا گردشگری در بر بگیرد و با سیستم‌های داخلی مانند پرونده الکترونیکی بیماران وابسته باشد. برای این منظور، نیاز به توسعه اپلیکیشن‌های استاندارد و ایمن برای سیستم‌عامل‌های مختلف است.

سومین اصل، بهره‌وری از قدرت نرم فناوری است. این کشورها از امکاناتی مانند Lab-on-a-chip برای ارائه آزمایش‌های سریع و ارزان استفاده می‌کنند . ایران نیز می‌تواند با همکاری با دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان، این فناوری‌ها را توسعه دهد و به بازار برساند. همچنین، امکان استفاده از فناوری‌های تشخیصی مبتنی بر هوش مصنوعی مانند اپلیکیشن تشخیص سرطان لوزالمعده از طریق سلفی را نیز در نظر بگیرد.

چهارمین اصل، توجه به جنبه‌های غیرفنی است. این کشورها به‌ویژه به ایجاد امکانات استاندارد می‌پردازند که شامل هتل-بیمارستان‌های لوکس و امکانات گردشگری مرتبط با دوران نقاهت هستند . این موضوع در ایران به‌ویژه در حاشیه سفرنویسان توسط رئیس‌جمهور تأکید شده است . بنابراین، یکی از راهکارهای کلیدی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای توسعه این نوع زیرساخت‌ها و ایجاد استانداردهای ملی برای اقامتگاه‌ها و خدمات گردشگری است.

در نهایت، برای مقابله با چالش‌های اقتصادی و سیاسی، ایران می‌تواند از طریق همکاری‌های منطقه‌ای بهره ببرد. پیشنهاد ایجاد یک اجلاس وزرای گردشگری، بهداشت و علوم پزشکی کشورهای عضو سازمان اکو، که توسط وزیر میراث فرهنگی ارائه شد ، یک ایده بسیار مناسب است. منطقه اکو با جمعیتی بالغ بر 500 میلیون نفر، بستر مناسبی برای ایجاد بازار مشترک و همکاری‌های منطقه‌ای در حوزه گردشگری سلامت است . این همکاری‌ها می‌توانند به اشتراک‌گذاری استانداردها، فناوری‌ها و تجربیات، و همچنین کاهش تأثیر تحریم‌ها کمک کنند. در نهایت، اگر ایران بتواند این چهار اصل را به‌طور یکپارچه و با پیگیری مستمر مدنظر قرار دهد، می‌تواند با استفاده از توانمندی‌های داخلی خود، به‌ویژه در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، در عرضه گردشگری سلامت نسل جدید، به جایگاه ممتازی دست یابد.