مسجد ذوالقبلتین قاین: از کاخ فرمانروایی تا مسجدی با دو قبله

پایگاه خبری سفرنویسان- بنایی با تاریخچه‌ای کهن

در قلب شهر قاین، یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران، بنایی تاریخی به نام مسجد ذوالقبلتین قرار دارد. این مسجد با قدمتی بیش از ۱۱۰۰ سال، از یک کاخ فرمانروایی به مسجدی با دو قبله تبدیل شده است. این تحول تاریخی و معماری منحصربه‌فرد، مسجد ذوالقبلتین را به یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های فرهنگی و گردشگری استان خراسان جنوبی تبدیل کرده است.

 از کاخ به مسجد

بر اساس اسناد تاریخی، این بنا در ابتدا کاخ فرمانروای قهستان، عمادالدین محتشم قاینی، در قرن هفتم هجری بوده است. پس از تغییرات مذهبی و سیاسی در منطقه، این کاخ به مسجدی با دو قبله تبدیل شد؛ یکی به سمت بیت‌المقدس و دیگری به سمت کعبه. در اوایل اسلام، مسلمانان به سمت بیت‌المقدس نماز می‌خواندند، اما با دستور پیامبر اسلام (ص) در سال دوم هجری، قبله به سمت کعبه تغییر یافت. این تغییر قبله در معماری مسجد ذوالقبلتین به‌خوبی نمایان است.

بیشتر بخوانید:

بیابان‌ها و کویرهای ایران: زیبایی‌هایی از خشکسالی

تخت سلیمان تکاب: گنجینه‌ای پر از رمز و راز باستانی

روستای شفیع‌آباد شهداد: نامزد جهانی گردشگری روستایی

 

معماری و ویژگی‌های ساختاری

مسجد ذوالقبلتین با مساحتی بالغ بر ۲۴۷۰ متر مربع و زیربنای ۱۰۵۰ متر مربع، دارای حیاطی به ابعاد ۳۳ در ۲۸ متر است. ایوان اصلی مسجد با ارتفاع ۱۸ متر، عرض ۱۱ متر و طول ۲۲ متر، از شاهکارهای معماری اسلامی به‌شمار می‌رود. در اطراف حیاط، حجره‌هایی به عمق ۲ متر قرار دارند که به زیبایی و کاربری مسجد افزوده‌اند.

تزئینات و کتیبه‌های تاریخی

در بخش فوقانی محراب ضلع جنوب غربی مسجد، کتیبه‌ای با نام جمشید بن قارن وجود دارد که نشان‌دهنده بازسازی مسجد در سال ۷۶۹ هجری است. همچنین، لوحه‌ای به خط رقاع در داخل رواق پنجم در ضلع شمالی حیاط مسجد با تاریخ اول رجب سال ۹۲۱ هجری قرار دارد که به زمان فرمانروایی امیر سلطانی اشاره می‌کند. سنگ لوحی در سمت راست ورودی ایوان مسجد با تاریخ ۱۰۸۰ هجری قمری نیز نشان‌دهنده دستور شاه سلیمان صفوی برای بازسازی مسجد است.

پایاب و ساعت آفتابی: نوآوری‌های معماری

یکی از ویژگی‌های جالب مسجد، وجود پایابی مسقف در صحن آن است که با ۲۰ پله و در عمق ۵.۵ متری از سطح زمین ساخته شده است. این پایاب به قنات جعفرآباد متصل بوده و به دستور صفشکن خان در زمان شاه سلیمان صفوی احداث شده است. همچنین، ساعتی آفتابی در میان صحن مسجد قرار دارد که توسط استاد توحیدی ساخته شده و برای تعیین زمان ظهر شرعی استفاده می‌شود.

مرمت و نگهداری: حفظ میراث تاریخی

در سال‌های اخیر، مرمت‌های متعددی در مسجد ذوالقبلتین انجام شده است. این اقدامات شامل مرمت تزئینات سقف ایوان، گچ‌کاری شبستان‌ها، کف‌سازی حیاط، نصب سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی، سبک‌سازی بام شبستان‌ها و پیرنشین‌ها، نورپردازی، اجرای کانال دفع رطوبت، بندکشی نمای مسجد، تعویض درب و پنجره‌ها، مرمت محراب و تزئینات گچی، مرمت سقف شبستان شمالی و نقشه‌برداری مسجد بوده است.

اهمیت فرهنگی و گردشگری

مسجد ذوالقبلتین به‌عنوان یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی و مذهبی خراسان جنوبی، در تاریخ ۲۹ آذر ۱۳۱۶ با شماره ثبت ۲۹۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این مسجد با معماری منحصربه‌فرد و تاریخچه غنی خود، هر ساله گردشگران و پژوهشگران بسیاری را به خود جذب می‌کند.