بررسی ابعاد مالکیت فکری، کپی‌رایت و ثبت طرح‌های سنتی و اسلیمی 

مقدمه: پارادوکس حفاظت از اصالت در عصر بازتولید دیجیتال

در جهان امروز، که مرزهای فیزیکی به واسطه فناوری‌های دیجیتال کم‌رنگ شده‌اند، حفاظت از «میراث ناملموس» و «بیان‌های فرهنگی سنتی» (TCEs) به یکی از پیچیده‌ترین چالش‌های حقوقی و اقتصادی بدل شده است. ایران، به عنوان مهد تمدنی کهن و خاستگاه بسیاری از نقوش بنیادین هنر اسلامی و شرقی، در کانون این چالش قرار دارد. این گزارش، با استناد به جدیدترین تحولات حقوقی—از جمله «قانون حمایت از مالکیت صنعتی مصوب ۱۴۰۳» مجلس شورای اسلامی و «معاهده تاریخی ۲۰۲۴ وایپو»—به واکاوی دقیق امکان ثبت نقوش اسلیمی و حمایت از هنرمندان سنتی می‌پردازد.

مسئله اصلی این است: آیا می‌توان خطوطی را که هزار سال پیش توسط استادکاران دوره سلجوقی یا صفوی ترسیم شده‌اند، امروز به تملک درآورد؟ مرز میان «الهام هنری» و «سرقت ادبی» در نقوش فرش و کاشی کجاست؟ و قانون‌گذار ایرانی در آخرین اراده تشریعی خود (۱۴۰۳)، چه سپری برای محافظت از این گنجینه‌ها ساخته است؟

این گزارش در تلاش است تا با عبور از کلیات، به لایه‌های فنی، حقوقی و اقتصادی این موضوع نفوذ کند و راهنمایی عملی برای هنرمندان، حقوقدانان و فعالان حوزه گردشگری ارائه دهد.

فصل اول: مبانی نظری و ماهیت حقوقی نقوش سنتی

 چیستی اسلیمی و جایگاه آن در مالکیت فکری

اسلیمی (در متون غربی Arabesque)، فراتر از یک طرح ساده، زبانی بصری است که بر پایه تکرار ریتمیک ساقه‌های گیاهی، فرم‌های حلزونی و انتزاعی شکل می‌گیرد. از منظر فلسفه هنر، اسلیمی نمادی از «وحدت در کثرت» و بازتابی از نظام آفرینش است. اما از منظر حقوق مالکیت فکری، اسلیمی با چالشی بزرگ مواجه است: «قلمرو عمومی» (Public Domain).

حقوق مالکیت فکری بر دو پایه استوار است: «ایده» (Idea) و «بیان» (Expression). اصول بنیادین حقوقی (هم در کنوانسیون برن و هم در قوانین ایران) تصریح می‌کنند که ایده‌ها آزادند. هیچ‌کس نمی‌تواند ادعای مالکیت بر ایده «ساقه‌های پیچان گیاهی» را داشته باشد. این موتیف‌ها طی قرن‌ها تکامل یافته و متعلق به میراث مشترک بشری هستند. بنابراین، اگر هنرمندی ادعا کند که مالک انحصاری سبک اسلیمی است، ادعای او باطل است.

با این حال، «بیان» خاص یا «نحوه اجرا»ی این ایده قابل حمایت است. اگر یک طراح فرش، با استفاده از موتیف‌های پایه اسلیمی، یک «ترکیب‌بندی» (Composition) جدید خلق کند—برای مثال، با تغییر ضخامت خطوط، ایجاد گره‌های هندسی نوین، یا استفاده از پالت رنگی منحصر‌به‌فرد—این اثر جدید به عنوان یک «اثر اشتقاقی» (Derivative Work) دارای اصالت بوده و قابل ثبت است.

تفکیک نظام‌های حمایتی: کپی‌رایت، طرح صنعتی و نشان جغرافیایی

برای درک درست چگونگی حمایت از یک اثر سنتی، باید سه نظام حقوقی متمایز را که در ایران و حقوق بین‌الملل وجود دارند، از هم تفکیک کرد. هر یک از این نظام‌ها، جنبه‌ای خاص از اثر را پوشش می‌دهند:

الف) حق مؤلف (Copyright)

این حق به «آفرینش‌های ادبی و هنری» تعلق می‌گیرد. طبق ماده ۲ «قانون حمایت حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان» (مصوب ۱۳۴۸)، موارد زیر صراحتاً تحت حمایت هستند:

• «نقشه قالی و گلیم»

• «طرح و نقش و نقشه جغرافیایی ابتکاری»

• «آثار ابتکاری مربوط به هنرهای دستی یا صنعتی».

  ویژگی کپی‌رایت این است که به محض خلق اثر (بدون نیاز به ثبت اجباری) ایجاد می‌شود و تا ۵۰ سال پس از مرگ پدیدآورنده اعتبار دارد. این نظام برای طراحانی که نقشه فرش را روی کاغذ یا نرم‌افزار طراحی می‌کنند، بسیار مناسب است.

ب) طرح صنعتی (Industrial Design)

این نظام بر «ظاهر کالا» و «جنبه‌های زیبایی‌شناختی» محصولاتی که قرار است تولید انبوه شوند، تمرکز دارد. طبق قانون جدید ۱۴۰۳، طرح صنعتی شامل ویژگی‌های سه‌بعدی (شکل کالا) یا دوبعدی (تزئینات، خطوط، رنگ) است که به یک محصول صنعتی یا صنایع دستی جلوه بصری خاصی می‌دهد. برخلاف کپی‌رایت، حمایت از طرح صنعتی منوط به ثبت رسمی در اداره مالکیت صنعتی است و مدت اعتبار آن محدودتر (معمولاً ۵ تا ۱۵ سال) است.

ج) نشان جغرافیایی (Geographical Indication - GI)

این نظام از «شهرت و کیفیت» محصولی که به یک منطقه خاص تعلق دارد، محافظت می‌کند. برای مثال، «فرش تبریز» یا «منبت آباده». این حق متعلق به یک فرد نیست، بلکه متعلق به تمامی تولیدکنندگان آن منطقه است که استانداردهای سنتی را رعایت می‌کنند. این ابزار قدرتمندترین سلاح در برابر کپی‌برداری‌های خارجی (مانند فرش‌های ماشینی چینی با طرح ایرانی) است.

جدول ۱: مقایسه تطبیقی ابزارهای حمایتی برای صنایع دستی در ایران

فصل دوم: انقلاب حقوقی ۱۴۰۳؛ تحلیل قانون جدید حمایت از مالکیت صنعتی

در خرداد ۱۴۰۳، نظام حقوقی ایران شاهد تحولی بزرگ بود. قانون آزمایشی ۱۳۸۶ جای خود را به قانونی دائمی و جامع داد که با استانداردهای روز دنیا و نیازهای بومی هماهنگ شده است. این قانون تأثیرات عمیقی بر حوزه صنایع دستی و هنرهای سنتی دارد.

 بازتعریف «طرح صنعتی» با رویکرد حمایت از صنایع دستی

در قانون قبلی، تعریف طرح صنعتی کلی بود، اما در ماده ۸۲ قانون جدید، قانون‌گذار با دقت و صراحت بیشتری به «صنایع دستی» اشاره کرده است:

ماده ۸۲: «از نظر این قانون، هرگونه ترکیب خطوط یا رنگ‌ها یا هر دو و هرگونه شکل سه‌بعدی با خطوط، رنگ‌ها و یا بدون آن‌ها، به گونه‌ای که چنین ترکیب یا شکل به یک فرآورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی، شکل ظاهری و بصری خاصی را بدهد، طرح صنعتی است».

این تصریح نشان می‌دهد که قانون‌گذار آگاهانه چتر حمایتی طرح صنعتی را بر سر هنرمندان سنتی گسترانده است. پیش از این، برخی تفاسیر حقوقی، صنایع دستی را به دلیل ماهیت «غیرصنعتی» (تولید دستی) از شمول این قانون خارج می‌دانستند، اما اکنون هر کوزه سفالی، گلیم یا قلم‌زنی که دارای طرحی نو باشد، صراحتاً مشمول حمایت است.

معیار سخت‌گیرانه «جدید بودن» (Novelty)

ماده ۸۴ قانون ۱۴۰۳، شرط «جدید بودن» را برای ثبت طرح الزامی می‌داند. تبصره ۱ این ماده، تعریفی جهانی از جدید بودن ارائه می‌دهد:

«منظور از جدید بودن این است که از طریق انتشار به طور محسوس و یا از طریق استفاده به هر نحو دیگر قبل از تاریخ تسلیم اظهارنامه... در هیچ نقطه‌ای از جهان برای عموم افشاء نشده باشد».

تحلیل و هشدار: این بند شمشیری دو لبه برای هنرمندان است. بسیاری از هنرمندان صنایع دستی عادت دارند آثار خود را بلافاصله پس از تولید در اینستاگرام یا نمایشگاه‌ها عرضه کنند. طبق این قانون، این «افشا» (Disclosure) باعث می‌شود طرح ویژگی «جدید بودن» را از دست بدهد و دیگر قابل ثبت نباشد.

• راهکار: هنرمندان باید پیش از انتشار عمومی، اقدام به ثبت اظهارنامه کنند. البته معمولاً یک «فرجه ارفاقی» (Grace Period) شش ماهه یا یک ساله در آیین‌نامه‌ها در نظر گرفته می‌شود که افشا توسط خود طراح در آن بازه زمانی مانع ثبت نیست، اما اتکا به این فرجه ریسک دارد.

تأسیس نهاد «نمونه اشیاء مصرفی» (Utility Model)

قانون ۱۴۰۳ برای نخستین بار در تاریخ حقوق ایران، نهاد «نمونه اشیاء مصرفی» را معرفی کرده است (ماده ۸۵ و ۷۵). این نهاد که در حقوق بین‌الملل Utility Model نامیده می‌شود، برای حمایت از «اختراعات کوچک» است.

• کاربرد در صنایع دستی: اگر یک استادکار، ابزار جدیدی برای گره‌زنی فرش ابداع کند یا ساختار هندسی جدیدی در دار قالی ایجاد نماید که منجر به بهبود فنی شود (مثلاً سرعت بافت را بالا ببرد یا ارگونومی را اصلاح کند)، اما سطح نوآوری آن به اندازه «اختراع» (Patent) نباشد، می‌تواند آن را به عنوان «نمونه شیء مصرفی» ثبت کند. این حمایت کوتاه‌مدت‌تر (معمولاً ۶ تا ۱۰ سال) است اما پروسه ثبت سریع‌تر و ارزان‌تری دارد.

 استثنائات اخلاقی و حاکمیتی (ماده ۸۳)

ماده ۸۳ قانون جدید، مواردی را که قابل ثبت نیستند برمی‌شمارد. از جمله طرح‌هایی که:

1. حاوی نمادها یا نشانه‌های رسمی دولتی باشند (مانند پرچم یا آرم جمهوری اسلامی).

2. مغایر با موازین شرعی، نظم عمومی و اخلاق حسنه باشند.

3. عین یا به طرز گمراه کننده‌ای شبیه علامت تجاری ثبت شده دیگری باشند.

   بنابراین، هنرمندانی که در طرح‌های اسلیمی خود از المان‌های مذهبی یا ملی استفاده می‌کنند، باید دقت کنند که این المان‌ها (اگر جزو نمادهای رسمی باشند) قابل تملک انحصاری نیستند.

فصل سوم: معاهده ۲۰۲۴ وایپو؛ سپری جهانی برای دانش سنتی

یکی از مهم‌ترین رویدادهای حقوقی سال‌های اخیر، تصویب «معاهده مالکیت فکری، منابع ژنتیک و دانش سنتی مرتبط» (GRATK) در کنفرانس دیپلماتیک وایپو (ژنو، مه ۲۰۲۴) بود. این معاهده پس از ۲۵ سال مذاکره، پلی میان سیستم مدرن پتنت و دانش باستانی جوامع بومی ایجاد کرد.

الزام به افشا (Disclosure Requirement)؛ قلب معاهده

هسته اصلی این معاهده، الزام متقاضیان پتنت به «افشای منشأ» است. اگر یک اختراع یا نوآوری بر پایه «منابع ژنتیک» (مانند گیاهان دارویی بومی) یا «دانش سنتی مرتبط» (مانند روش‌های سنتی فراوری آن گیاهان) شکل گرفته باشد، متقاضی باید کشور مبدأ یا جامعه بومی تأمین‌کننده آن دانش را در اظهارنامه خود اعلام کند.

اهمیت برای ایران و هنرهای سنتی

اگرچه این معاهده ظاهراً بر منابع ژنتیک تمرکز دارد، اما در حوزه صنایع دستی ایران که پیوندی ناگسستنی با مواد طبیعی دارد، بسیار حائز اهمیت است:

• رنگریزی سنتی: بسیاری از فرش‌های ایرانی (مانند فرش هریس یا قشقایی) از رنگ‌های گیاهی خاصی استفاده می‌کنند که فرمولاسیون و روش استخراج آن‌ها دانش سنتی (TK) آن منطقه است. این معاهده مانع از آن می‌شود که شرکت‌های شیمیایی خارجی، این فرمول‌های سنتی را به عنوان اختراع خود ثبت کنند (پدیده‌ای که به Biopiracy معروف است).

• حفاظت از جوامع محلی: این معاهده برای نخستین بار در حقوق بین‌الملل، جایگاه حقوقی مشخصی برای «مردمان بومی» و «جوامع محلی» (Local Communities) قائل شده است. این امر می‌تواند مبنای حقوقی قدرتمندی برای حمایت از ایل‌ها و عشایر ایران (تولیدکنندگان اصلی گلیم و گبه) در مجامع بین‌المللی باشد.

 سیستم‌های اطلاعاتی (Databases)

معاهده بر ایجاد پایگاه‌های داده ملی تأکید دارد. ایران باید دانش سنتی نهفته در صنایع دستی خود را مستند کرده و در این پایگاه‌ها قرار دهد تا ادارات ثبت اختراع جهان هنگام بررسی پرونده‌ها، بتوانند سابقه (Prior Art) را جستجو کنند و از ثبت اختراعاتی که صرفاً کپی‌برداری از دانش سنتی ایران هستند، جلوگیری نمایند.

فصل چهارم: کالبدشکافی حقوقی ثبت «اسلیمی»؛ ممکن یا غیرممکن؟

پرسش پرتکرار کاربران وب‌سایت سفرنویسان این است: «آیا من می‌توانم طرح اسلیمی خود را ثبت کنم؟» پاسخ حقوقی دقیق، نیازمند تفکیک میان «سبک» و «اثر» است.

 اسلیمی به مثابه «ایده» (Idea)

همان‌طور که گفته شد، ایده «خطوط منحنی متقاطع» (Arabesque) در مالکیت عمومی است. هیچ مرجع ثبت در ایران یا جهان، طرحی را که صرفاً تکرار نقوش کلاسیک باشد، ثبت نمی‌کند. دلیل این امر، فقدان شرط «جدید بودن» و «اصالت» است. اگر طرح شما دقیقاً مشابه کاشی‌های مسجد جامع یزد است، این طرح قرن‌ها پیش افشا شده و متعلق به همه است.

اسلیمی به مثابه «اثر» (Work)

اما اگر هنرمندی با تسلط بر قواعد اسلیمی، طرحی نو دراندازد، داستان متفاوت است. در حقوق مالکیت فکری، «اقتباس خلاقانه» مورد حمایت است.

• پرونده‌های قضایی مرتبط: در دعاوی حقوقی (مانند پرونده‌های کپی‌رایت پارچه در آمریکا و اروپا که می‌تواند الگویی برای تحلیل باشد)، دادگاه‌ها به معیار «شباهت ماهوی» (Substantial Similarity) استناد می‌کنند. اگر طرح دوم، صرفاً از «حس و حال» (Look and Feel) طرح اول الهام گرفته باشد (مثلاً هر دو اسلیمی باشند)، نقض حق نیست. اما اگر جزئیات ریز، زوایای قوس‌ها، و ترکیب‌بندی رنگ عیناً کپی شده باشد، نقض کپی‌رایت رخ داده است.

استراتژی ثبت برای هنرمندان ایرانی

برای ثبت یک طرح اسلیمی در سامانه مالکیت معنوی ایران، هنرمند باید در توصیف‌نامه (Description) بر «تفاوت‌ها» تمرکز کند. او باید توضیح دهد که چگونه این طرح، با وجود استفاده از المان‌های سنتی، دارای «شخصیت متمایز» است.

• مثال: «این طرح اگرچه از موتیف ختایی بهره برده، اما برخلاف نمونه‌های سنتی که دارای تقارن مرکزی هستند، از ترکیب‌بندی نامتقارن و پالت رنگی مونوکروم (تک‌رنگ) استفاده کرده است که به آن هویتی مدرن و جدید می‌بخشد.»

فصل پنجم: نشانه‌های جغرافیایی؛ دژ مستحکم صنایع دستی

در حالی که کپی‌رایت و طرح صنعتی از حقوق فردی حمایت می‌کنند، نشان جغرافیایی (GI) حافظ منافع جمعی و اعتبار ملی است. این سیستم، کارآمدترین ابزار برای مقابله با جعل و کپی‌برداری انبوه است.

فهرست افتخارات ملی ایران در ثبت جهانی

ایران با درک اهمیت GI، گام‌های بزرگی در ثبت جهانی محصولات خود برداشته است. طبق گزارش‌های وایپو و مرکز مالکیت معنوی، ایران یکی از کشورهای پیشرو در ثبت نشانه‌های جغرافیایی تحت سیستم لیسبون است. برخی از مهم‌ترین صنایع دستی ثبت شده عبارتند از:

• فرش دستباف: فرش تبریز، فرش قم، فرش اصفهان، فرش مشهد، فرش نایین، فرش کاشان، فرش خوی، فرش هریس.

• سایر صنایع دستی: گلیم هرسین، زیلوی میبد، منبت آباده، مینای اصفهان، ورنی مغان، نازک‌کاری چوب سنندج.

مکانیزم اقتصادی GI

نشان جغرافیایی ارزش افزوده‌ای ایجاد می‌کند که به آن «حق بیمه مبدأ» (Origin Premium) می‌گویند. خریدار بین‌المللی حاضر است برای «فرش تبریز» (با نشان ثبت شده) قیمتی بسیار بالاتر از «فرش طرح تبریز» (بافت پاکستان) بپردازد. ثبت GI به مصرف‌کننده اطمینان می‌دهد که این کالا فرآیندهای سنتی و استانداردهای کیفی خاص آن منطقه را طی کرده است.

 تفاوت حیاتی با برند (Trademark)

بسیاری از تولیدکنندگان به اشتباه تصور می‌کنند که باید برند ثبت کنند. برند (مانند «فرش عظیم‌زاده») نشان‌دهنده یک شرکت خاص است. اما GI (مانند «فرش تبریز») نشان‌دهنده یک منطقه است. همه تولیدکنندگان تبریز که استانداردها را رعایت کنند، حق دارند از این نشان استفاده کنند. این امر باعث می‌شود که منفعت اقتصادی به کل جامعه محلی (بافندگان، رنگرزان، طراحان) برسد، نه فقط یک تاجر.

فصل ششم: تهدیدات بازار؛ سایه سنگین کپی‌های چینی و افغانستانی

بازار صنایع دستی ایران با تهدیدی جدی از جانب رقبای خارجی مواجه است که بدون رعایت حقوق مالکیت فکری، طرح‌های ایرانی را کپی می‌کنند.

 کالا‌های چینی و نابودی بازارهای صادراتی

گزارش‌ها نشان می‌دهد که چین با تولید صنعتی و انبوه صنایع دستی (مانند میناکاری‌های پرسی یا فرش‌های ماشینی با طرح دستباف)، بازارهای هدف ایران را اشباع کرده است. این کالاها با قیمتی بسیار پایین‌تر عرضه می‌شوند و به دلیل عدم آگاهی خریداران، جایگزین کالای اصیل ایرانی می‌شوند.

• ضربه به برند ملی: وقتی یک توریست کالای بی‌کیفیت کپی را به عنوان «هنر ایرانی» می‌خرد و آن کالا به سرعت خراب می‌شود، اعتماد به کل برند «Handmade in Iran» از بین می‌رود.

فرش‌های افغانستانی با نام ایرانی

تهدید دیگر، واردات فرش‌های بافت افغانستان است که گاهی با نام فرش ایرانی در بازارهای جهانی فروخته می‌شوند. این فرش‌ها که با نیروی کار ارزان‌تر تولید شده‌اند، با دامپینگ قیمتی، تولیدکننده ایرانی را از میدان به در می‌کنند.

 راهکارهای حقوقی مقابله

1. اعمال حقوق مرزی (Border Measures): طبق ماده ۱۶۴ آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمرکی و قوانین مالکیت فکری، اگر طرح یا نشانی ثبت شده باشد، مالک حق می‌تواند از گمرک بخواهد جلوی واردات یا صادرات کالاهای نقض‌کننده را بگیرد. ثبت طرح صنعتی و نشان جغرافیایی، پیش‌شرط استفاده از این ابزار قدرتمند است.

2. تعقیب قضایی در بازارهای هدف: با عضویت ایران در معاهده مادرید و لیسبون، امکان پیگیری حقوقی در کشورهای عضو (مانند کشورهای اروپایی) وجود دارد. اگر «فرش تبریز» در وایپو ثبت شده باشد، فروش فرش پاکستانی با این نام در آلمان قابل پیگرد است.

فصل هفتم: راهنمای عملی و گام‌به‌گام ثبت طرح (ویژه کاربران سفرنویسان)

برای مخاطبان وب‌سایت سفرنویسان—چه هنرمند باشند و چه گردشگرانی که می‌خواهند از اصالت کالا مطمئن شوند—آشنایی با پروسه ثبت ضروری است. این راهنما بر اساس رویه‌های مرکز مالکیت معنوی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور (ipm.ssaa.ir) تدوین شده است.

۷-۱. پیش‌نیازها و مدارک لازم

قبل از ورود به سامانه، مدارک زیر را آماده کنید:

• مدارک هویتی: شناسنامه و کارت ملی (برای شخص حقیقی) یا روزنامه رسمی (برای شرکت‌ها).

• ثبت نام در سامانه ثنا: تمامی متقاضیان باید در سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی (ثنا) ثبت نام کرده باشند.

• تصاویر طرح: عکس‌های حرفه‌ای از زوایای مختلف (روبرو، بالا، پهلوها و پرسپکتیو). زمینه عکس باید ساده باشد و هیچ شیء اضافی در کادر نباشد.

• توصیف‌نامه (Description): متنی که در آن ویژگی‌های نوآورانه طرح شرح داده شود. (نکته: در توصیف‌نامه از کلمات کلی مثل "زیبا" استفاده نکنید؛ روی ویژگی‌های هندسی و فنی تمرکز کنید).

. مراحل ثبت در پورتال (ipm.ssaa.ir)

1. ورود و انتخاب خدمت: پس از ورود با نام کاربری، گزینه «ثبت اظهارنامه طرح صنعتی» را انتخاب کنید.

2. تکمیل مشخصات مالک و طراح: دقت کنید که مالک (کسی که حقوق مادی را دارد) می‌تواند با طراح (خالق اثر) متفاوت باشد.

3. بارگذاری ضمائم: تصاویر و نقشه‌ها را بارگذاری کنید. طبق ماده ۸۶ قانون جدید، اگر طرح سه‌بعدی است، ممکن است نیاز به ارائه ماکت باشد.

4. تعیین طبقه (لوکارنو): طبقه‌بندی بین‌المللی طرح‌های صنعتی (Locarno Classification) را چک کنید. مثلاً فرش و زیرانداز در طبقه ۰۶-۱۱ یا منسوجات در طبقه ۰۵ قرار می‌گیرند.

5. پرداخت هزینه: هزینه ثبت اولیه را پرداخت کنید.

6. بررسی کارشناسی: کارشناسان اداره، اظهارنامه را بررسی می‌کنند. اگر ایرادی (اخطار رفع نقص) باشد، ۳۰ روز مهلت دارید آن را برطرف کنید.

7. آگهی نوبت اول: در صورت تایید، آگهی تقاضای ثبت در روزنامه رسمی منتشر می‌شود تا اگر کسی ادعای حقی دارد، اعتراض کند.

8. ثبت نهایی و صدور گواهینامه: پس از گذشت مهلت اعتراض و پرداخت هزینه نهایی، گواهینامه صادر می‌شود.

جدول ۲: چک‌لیست طلایی برای جلوگیری از رد اظهارنامه

۷-۳. هزینه و زمان

فرآیند ثبت معمولاً بین ۳ تا ۶ ماه زمان می‌برد. هزینه‌ها شامل هزینه اظهارنامه، روزنامه رسمی (دو نوبت) و حق‌الثبت است که برای اشخاص حقیقی بسیار مقرون‌به‌صرفه است (در سال ۱۴۰۳ مجموعاً حدود ۱ تا ۲ میلیون تومان برآورد می‌شود، بسته به تعداد طبقات).

فصل هشتم: نتیجه‌گیری و توصیه‌های راهبردی

بررسی جامع نظام حقوقی ایران و اسناد بین‌المللی نشان می‌دهد که «افسانه غیرقابل ثبت بودن طرح‌های سنتی» دیگر اعتباری ندارد. قانون حمایت از مالکیت صنعتی ۱۴۰۳، با به رسمیت شناختن صریح صنایع دستی و ایجاد نهادهای نوین مانند «نمونه اشیاء مصرفی»، بستر حقوقی مستحکمی را فراهم کرده است. همچنین معاهده ۲۰۲۴ وایپو، سپری جهانی برای حفاظت از ریشه‌های دانشی این هنرها ایجاد نموده است.

پیام اصلی این گزارش برای جامعه سفرنویسان و هنرمندان:

1. ثبت کنید، سپس منتشر کنید: در عصر دیجیتال، انتشار عکس اثر پیش از ثبت قانونی، به معنای «هبه کردن» حقوق آن به عموم است. فرهنگ «محرمانگی پیش از ثبت» باید نهادینه شود.

2. از نشانه‌های جغرافیایی غافل نشوید: برای جوامع محلی و تعاونی‌ها، ثبت GI بسیار مؤثرتر و ارزان‌تر از ثبت تک‌تک طرح‌هاست. این نشان، برند منطقه شما را جهانی می‌کند.

3. نوآوری در چارچوب سنت: راز موفقیت در ثبت اسلیمی، «تزریق نوآوری» به کالبد سنت است. قانون از تکرار حمایت نمی‌کند، اما از «تکامل» حمایت می‌کند.

صنایع دستی ایران، نفت سفره‌های مردم نیست، بلکه هویت تاریخی آن‌هاست. حفاظت از این هویت، نیازمند گذار از «تولید سنتی» به «مدیریت هوشمند دارایی‌های فکری» است. امید است که با افزایش آگاهی حقوقی، شاهد شکوفایی اقتصاد هنر ایران و مصونیت آن در برابر گزند زمانه باشیم.