ضوابط موزه دسترس پذیر

آزادی سفر از حقوق اساسی بشر است و همه انسان‌ها حق دارند با هر نوع تفاوت و محدودیت از مکان‌های گردشگری و موزه‌ها بهره‌مند شوند. این بدان معناست که افراد دارای معلولیت همانند دیگر افراد جامعه باید بتوانند از این امکانات استفاده کنند. اهمیت این مسئله را می‌توان در بیانیه تسهیل سفر گردشگران که طی بیانیه مجمع عمومی سال ۲۰۰۹ میلادی سازمان جهانی جهانگردی ملل متحد به تصویب رسید، مشاهده کرد. براساس این بیانیه، تسهیل سفر افراد دارای معلولیت، رکن اساسی سیاست‌های توسعه گردشگری مسئولانه است.

براساس آمار رسمی، حدود یک میلیارد ناتوان در دنیا وجود دارد. به عبارتی دیگر، نزدیک ۱۵ درصد جمعیت جهان دچار یکی از ناتوانایی‌های فیزیکی، مغزی و یا حسی است. همچنین، در سال ۲۰۰۹ بیش از ۷۳۰ میلیون نفر بالای ۶۰ سال، معادل ۱۰ درصد جمعیت جهان، سالمند محسوب می‌شوند. در بحث گردشگری افراد دارای معلولیت، دسترس‌پذیری در اماکن مختلف به داشتن یک تجربه کامل و لذت‌بخش در سفر کمک شایانی می‌کند.

گردشگری به‌عنوان پدیده‌ای زنجیروار در نظر گرفته می‌شود که متشکل از سیستم پیچیده‌ای از فعالیت‌ها و خدماتی است که به یکدیگر وابسته‌اند. در بین این اماکن، موزه‌ها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند، چرا که بازدید از موزه نه‌تنها یک فعالیت توریستی محسوب می‌شود، بلکه به‌عنوان یک فعالیت فرهنگی برای ساکنان مقصد نیز اهمیت دارد. از این رو، مالکان یا مدیران موزه‌ها و سایر اماکن فرهنگی باید شرایط را برای درک افراد از محیط و همچنین عبور و مرور فراهم نمایند.

مثلث مناسب‌سازی موزه‌ها

در این مقاله، موارد دسترس‌پذیری یک موزه را در قالب مثلث مناسب‌سازی تعریف می‌کنیم که شامل سه ضلع اصلی است:

1. مناسب‌سازی فیزیکی
2. مناسب‌سازی مجازی
3. مناسب‌سازی فرهنگی

۱. مناسب‌سازی فیزیکی

شرط اصلی طراحی خوب و مناسب، دسترسی است. به عبارتی، ساختمان یک موزه باید به گونه‌ای طراحی شود که نیازهای همه کاربران را در نظر بگیرد. به این نوع طراحی، «طراحی برای همه» یا «طراحی جهانی» گفته می‌شود که شامل هفت اصل اساسی است:

1. استفاده برای همه: طراحی باید به‌گونه‌ای باشد که برای تمامی افراد، با هر نوع معلولیتی، قابل استفاده باشد.
2. انعطاف‌پذیری در استفاده: طراحی باید با طیف وسیعی از ترجیحات و خواسته‌های افراد تطابق داشته باشد.
3. استفاده آسان: امکان استفاده از تسهیلات و امکانات، صرف‌نظر از تجارب فرد، سطح ادراک، مهارت زبانی و میزان آگاهی، باید فراهم باشد.
4. درک اطلاعات و مفاهیم: طراحی مناسب باید اطلاعات مورد نیاز را بدون درنظر گرفتن شرایط گوناگون و توانایی‌های حسی، به‌طور مؤثر به کاربر انتقال دهد.
5. دامنه خطا: طراحی باید خطرات و پیامدهای تصادفی و اقدامات ناخواسته را به حداقل برساند.
6. حداقل تلاش فیزیکی: امکان استفاده راحت از امکانات و تسهیلات، بدون ایجاد خستگی، فراهم باشد.
7. اندازه و فضای مناسب برای استفاده: فضای طراحی‌شده باید به گونه‌ای باشد که کاربر ناتوان جسمی بدون کمک دیگران بتواند از تسهیلات استفاده کند.

استانداردهای جهانی برای مناسب‌سازی فیزیکی موزه‌ها:

• باجه فروش بلیت فاقد اختلاف ارتفاع با کف طبقه یا خیابان باشد.
• شیب رمپ‌ها حداکثر ۸ درصد باشد.
• طول رمپ بیش از ۱۰ متر نباشد.
• کفپوش‌های ویژه نابینایان در مسیر سالن‌ها و راهروهای موزه نصب شود.
• ارتفاع پیشخان از سطح زمین ۷۰ سانتیمتر باشد.
• چیدمان مبلمان به گونه‌ای باشد که امکان تردد صندلی چرخدار فراهم شود.
• اقلام موزه در ارتفاع حداکثر ۹۰ سانتیمتر قرار داده شوند تا افراد دارای معلولیت بتوانند به راحتی آنها را ببینند.
• نورپردازی در مناطق نمایشگاهی برای افراد دارای محدودیت‌های بصری بهینه‌سازی شود.
• انعکاس و بازتاب نور در فضاهای نمایشگاهی تا حد امکان کاهش یابد.
• برای نمایش آثار، فضای آزاد زانو در ارتفاع ۷۰ سانتیمتر جهت دستیابی مستقیم افراد دارای معلولیت فراهم شود.

۲. مناسب‌سازی مجازی

اینترنت و تکنولوژی وب نقش مهمی در گردشگری و بازدید از مراکز فرهنگی و موزه‌ها ایفا می‌کند. خدمات مجازی باید به گونه‌ای طراحی شوند که همه افراد با محدودیت‌های متفاوت بتوانند از آنها بهره‌مند شوند.

موارد مهم مناسب‌سازی مجازی در موزه‌ها:

• سایت‌های خرید بلیت باید دارای قابلیت صفحه‌خوان باشند تا افراد نابینا بتوانند به‌صورت مستقل بلیت تهیه کنند.
• اطلاعات اشیا داخل موزه باید به‌صورت گویا و از طریق اپلیکیشن‌های مخصوص توصیف شوند.
• اپلیکیشن‌های راهنما برای افراد ناشنوا طراحی شود.
• در موزه‌های تاریخی که امکان تغییرات فیزیکی وجود ندارد، کلیپ‌های ویدیویی واضح با زیرنویس برای افراد دارای محدودیت جسمی ارائه شود.

۳. مناسب‌سازی فرهنگی

پرسنل و کارمندان موزه نقش بسیار مهمی در کاهش کاستی‌های محتمل در دسترسی یا مشکلات پیش‌بینی‌نشده و آموزش بازدیدکنندگان دارند. آموزش و آگاه‌سازی درباره ناتوانی‌ها و اهمیت تکریم بازدیدکنندگان می‌تواند موانع پیش روی افراد ناتوان را کاهش دهد.

نقش آموزش در موزه‌های دسترس‌پذیر:

• راهنمایان موزه‌ها باید با نیازهای افراد دارای معلولیت آشنا باشند و بتوانند آنها را برطرف کنند.
• براساس کنوانسیون ملل متحد در خصوص حقوق معلولان در سال ۲۰۰۶، باید آموزش‌های لازم پیرامون حقوق معلولان به کارکنان داده شود.
• راهنمایان موزه باید بتوانند با افراد دارای ناتوانی حسی ارتباط برقرار کنند.
• راهنمایان موزه باید اطلاعات مربوط به ابزارهای کمکی حرکتی، تجهیزات فنی و تسهیلات مخصوص افراد دارای معلولیت را در اختیار بازدیدکنندگان قرار دهند.

امروزه، موضوع آموزش و معلولیت در حوزه گردشگری در بسیاری از کشورها مورد بررسی قرار گرفته است. معاهدات سازمان ملل و نهادهایی نظیر ADA در ایالات‌متحده، DDA در بریتانیا و استرالیا، ارزش بالایی برای آموزش در این حوزه قائل هستند. مناسب‌سازی موزه‌ها و اماکن فرهنگی برای افراد دارای محدودیت‌های جسمی، نه‌تنها حق اساسی این افراد را تأمین می‌کند، بلکه موجب افزایش گردشگری و ارتقای سطح کیفی خدمات گردشگری خواهد شد.