صنعت گردشگری ایران چالش‌های بی‌پایان و فرصت‌های برباد رفته

محمد اسماعیل ارجمندی مدیر مسئول - ایــن شــماره از مجلــه "سفرنویســان" بــه بررســی چالش‌هــای اساســی و ارائــه راهکارهایــی بــرای بهبــود صنعــت گردشـگری ایـران اختصـاص یافتـه اسـت. مطالـب ایـن شـماره هشـداری جـدی بـه مسـئولان کشـور دربـاره مشـکالتی اسـت کـه ایـن صنعـت را بـه لبـه سـقوط کشـانده‌اند. در حالـی کـه کارشناسـان بـه وضـوح نشـان می‌دهنـد کـه وضعیـت کنونـی نتیجـه مدیریـت ناکارآمـد و کم توجهی‌هـای مکـرر اسـت، ایـن مجلـه امیـدوار اسـت مسـئولان را بـه اتخـاذ تصمیمـات عاجـل و اثرگذار در مسیر بهبود این صنعت ترغیب کند.
صنعـت گردشـگری ایـران، بـا وجـود ظرفیت‌هـای عظیـم فرهنگـی و طبیعـی، همچنـان درگیـر مشـکالتی اسـت کـه ناشـی از بی‌برنامگـی و فقـدان مدیریـت منسـجم اسـت. ایـن صنعـت کـه می‌توانسـت یکـی از منابـع اصلـی درآمـد کشـور باشـد، بـه دلیـل عـدم وجـود اراده قـوی و تعهـد جـدی در سـطح مدیریـت کلان، نتوانسـته بـه جایـگاه واقعـی خـود دسـت یابـد. در حالـی کـه کشـورهای همسـایه بـا سـرعت در حـال بهره‌بـرداری از پتانسـیل‌های گردشـگری خـود هسـتند، ایـران هنـوز بـا مشـکالتی روبرو است که نتیجه مستقیم بی‌توجهی و سوءمدیریت است.
یکــی از مشــکالت بنیادیــن گردشــگری ایــران، نبــود زیرســاخت‌های لازم اســت. در حالــی کــه کشــورهای موفــق بــا ســرمایه‌گذاری‌های کلان در زیرســاخت‌های خــود بــه جــذب گردشــگران بین‌المللــی پرداخته‌انــد، ایــران همچنــان فاقــد هتل‌هــای بــا اســتانداردهای بین‌المللــی، سیســتم حمــل و نقــل کارآمــد و امکانــات رفاهــی مناســب اســت. ایــن کمبودهــا نتیجه مستقیم عدم برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح در سطح کلان است.
امنیـت سـرمایه‌گذاری نیـز مسـئله حیاتـی دیگـری اسـت کـه تاکنـون نادیـده گرفتـه شـده اسـت. در کشـوری کـه بـا نوسـانات اقتصــادی و تحریم‌هــای بین‌المللــی روبروســت، نبــود ســازوکارهای قانونــی و اطمیان‌بخــش بــرای جــذب ســرمایه‌گذاران خارجـی، ضرب‌های جـدی بـه صنعـت گردشـگری وارد کـرده اسـت. در حالـی کـه بسـیاری از کشـورها بـا ارائـه مشـوق‌های مالـی بـه جـذب سـرمایه‌گذاران خارجـی می‌پردازنـد، ایـران همچنـان در ایجـاد شـرایط اطمینان‌بخـش بـرای سـرمایه‌گذاران نــاکام مانــده اســت. ایــن مســئله بــار دیگــر ضعــف مدیریتــی و فقــدان اراده جــدی بــرای اصلاحــات ســاختاری را نشــان می‌دهد.
تحریم‌هـای بین‌المللـی نیـز به‌عنـوان یکـی از موانـع اصلـی توسـعه گردشـگری ایـران مطـرح اسـت. قطـع ارتباطـات بانکـی، محدودیت‌هــای ویــزا و کاهــش تعامــات بین‌المللــی، جذابیــت ایــران به‌عنــوان یــک مقصــد گردشــگری را به شــدت کاهــش داده اســت. راه حل‌هایــی ماننــد پیوســتن بــه FATF و کاهــش تنش‌هــای بین‌المللــی می‌تواننــد بــه بهبــود ایــن وضعیــت کمـک کننـد، امـا تعلـل و بی‌تصمیمی‌هـای مکـرر، هرگونـه پیشـرفت واقعـی را بـه تأخیـر انداخته‌انـد. ایـن وضعیـت نه تنهـا صنعت گردشگری، بلکه کل اقتصاد کشور را در معرض خطر قرار داده است.
تبلیغــات و برندینــگ گردشــگری ایــران نیــز بــا بی‌توجهــی و مدیریــت ضعیــف به شــدت نادیــده گرفتــه شــده اســت. در دنیــای امـروز، تنهـا داشـتن پتانسـیل‌های طبیعـی و فرهنگـی کافـی نیسـت؛ بلکـه بـه اسـتراتژی‌های تبلیغاتـی هدفمنـد و منسـجم نیـاز اسـت تـا ایـن پتانسـیل‌ها بـه گردشـگران جهانـی معرفـی شـوند. ایـران تاکنـون نتوانسـته جایـگاه خـود را در بازارهـای بین‌المللـی تثبیــت کنــد. نبــود اســتراتژی‌های مؤثــر در زمینــه تبلیغــات و برندینــگ، یکــی از نقــاط ضعــف اصلــی در ایــن حــوزه اســت. در مقابــل، کشــورهای رقیــب بــا کمپین‌هــای تبلیغاتــی گســترده و حضــور فعــال در نمایشــگاه‌های بین‌المللــی به‌راحتــی ســهم بازارهای جهانی را به خود اختصاص داده‌اند.
صنایــع دســتی ایــران، کــه نمــادی از هویــت فرهنگــی کشــور اســت، بــا بی‌توجهــی و عــدم حمایت‌هــای لازم در حــال از دســت دادن جایــگاه خــود در بازارهــای جهانــی اســت. در حالــی کــه ایــن بخــش ظرفیــت بالایــی بــرای صــادرات و ارزآوری دارد، نبــود سیاسـت‌های حمایتـی مناسـب باعـث شـده تـا بسـیاری از کارگاه‌هـای تولیـدی بـا مشـکالت جـدی مواجـه شـوند. ایـن وضعیـت نیازمنـد بازنگـری جـدی در سیاسـت‌های حمایتـی دولـت اسـت. در غیـر ایـن صـورت، صنایـع دسـتی ایـران نیـز بـا خطـر نابـودی و حذف از بازارهای بین‌المللی روبرو خواهد شد.
دیپلماسـی گردشـگری نیـز کـه می‌توانـد بـه بهبـود وضعیـت ایـن صنعـت کمـک کنـد، متأسـفانه از کم توجهـی و نبـود تلاش‌هـای جــدی رنــج می‌بــرد. ضعــف در ارتباطــات بین‌المللــی و ناتوانــی در معرفــی ایــران به عنــوان یــک مقصــد گردشــگری معتبــر، بــه کاهـش تعـداد گردشـگران خارجـی منجـر شـده اسـت. در حالـی کـه بسـیاری از کشـورها از دیپلماسـی گردشـگری بـرای تقویـت روابط بین‌المللی و جذب گردشگران بهره می‌گیرند، ایران هنوز در این زمینه به شکلی قابل توجه عملکرد ضعیفی دارد.
سـاختار مدیریتـی ناکارآمـد وزارت میـراث فرهنگـی، گردشـگری و صنایـع دسـتی نیـز یکـی دیگـر از مشـکالت اساسـی اسـت کـه به شـدت ایـن صنعـت را تحـت تأثیـر قـرار داده اسـت. ایـن وزارتخانـه بـا سـاختاری بـزرگ و بوروکراسـی پیچیـده، نمی‌توانـد بـه درسـتی نیازهـای ایـن صنعـت را پاسـخ دهـد. کوچک‌سـازی وزارتخانـه و واگـذاری امـور بـه بخـش خصوصـی می‌توانـد بـه بهبـود عملکــرد و افزایــش کارایــی منجــر شــود، امــا ایــن اقــدام نیازمنــد اراده‌ای جــدی و تصمیم‌گیری‌هــای قاطــع اســت کــه به نظــر میرسد همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
دولــت چهاردهــم بــا چالشه‌ــای جــدی و فرصت‌هــای مهمــی در زمینــه گردشــگری روبروســت. اگــر ایــن فرصت‌هــا به درســتی مدیریــت نشــوند و چالش‌هــای موجــود بــا جدیــت و اراده کافــی مــورد توجــه قــرار نگیرنــد، صنعــت گردشــگری ایــران به جــای پیشـرفت بـا رکـود عمیق‌تـری مواجـه خواهـد شـد. مجلـه "سفرنویسـان" بـا تمـام تـوان خـود تـلاش دارد تـا بـا ارائـه تحلیل‌هـای
تخصصـی و نقدهـای سـازنده، مسـئولان را بـه اتخـاذ تصمیمـات بهتـر و کارآمدتـر ترغیـب کنـد. آینـده صنعـت گردشـگری ایـران در گرو تصمیمات امروز است و هرگونه کوتاهی در این مسیر، هزینه‌های سنگینی برای کشور به همراه خواهد داشت.
بـرای اینکـه ایـن صنعـت کلیـدی بـه جایـگاه شایسـته خـود دسـت یابـد، ضـروری اسـت کـه مسـئولان بـا جدیـت بـه مشـکلات ریشـه‌ای بپردازنـد و بــا اتخـاذ تصمیمــات قاطـع و اسـتراتژی‌های مناسـب، فرصت‌هـای پیـش رو را بـه بهـره‌وری واقعـی تبدیـل کننــد. اقدامــات ناپختــه و تصمیم‌گیری‌هــای نیمــه‌کاره تنهــا بــه تشــدید مشــکلات خواهــد انجامیــد و صنعــت گردشــگری را از مسـیر توسـعه دور خواهـد کـرد. اکنـون زمـان آن رسـیده اسـت کـه ایـن چالش‌هـا بـا نگاهـی واقع‌بینانـه و اراده‌ای راسـخ مـورد توجه قرار گیرند تا آینده‌ای روشن‌تر برای این بخش حیاتی از اقتصاد کشور رقم زده شود.