آینده‌نگری در توسعه گردشگری هوشمند؛ سناریوهای آینده‌ی گردشگری بدون تماس

مجله سفرنویسان این گزارش را برای تحلیل و بررسی وضعیت کنونی و آینده گردشگری هوشمند، به ویژه در حوزه گردشگری بدون تماس، تهیه کرده است. این متن شامل داده‌ها و تحلیل‌های دقیق با تمرکز بر ایران و مقایسه آن با کشورهای پیشرو جهان است.

اهمیت توسعه گردشگری هوشمند در ایران: مقدمه‌ای بر نقش آن در رشد اقتصادی و دیپلماسی فرهنگی

گردشگری هوشمند به عنوان یک رویکرد نوین در صنعت گردشگری، ترکیبی از فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)، مدیریت پایدار منابع و تسهیل تجربه سفر برای گردشگران است . این مفهوم به طور قابل توجهی به بهبود کیفیت خدمات، کاهش تأثیرات منفی محیط زیستی و افزایش بهره‌وری اقتصادی کمک می‌کند. مجله سفرنویسان در اولین گزارش خود از این حوزه، اهمیت این رویکرد را در بستر جغرافیایی ایران مورد تحلیل قرار داده است.

دولت ایران گردشگری را به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی در رشد اقتصادی و دیپلماسی فرهنگی مطرح کرده است . وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نقشی محوری در فرآیندهای تصمیم‌گیری اقتصادی کلان ایفا می‌کند. این موضوع نشان‌دهنده اهمیت بالای این بخش در سیاست‌های ملی است. دولت ایران از طریق تسهیل دسترسی به تسهیلات بانکی، اعمال تسهیلات مالیاتی و اصلاحات تنظیمی، به دنبال جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در حوزه گردشگری است . این استراتژی نه تنها به تقویت زیرساخت‌های فیزیکی و دیجیتال کمک می‌کند، بلکه می‌تواند الهام‌بخش سایر کشورها برای توسعه گردشگری بدون تماس باشد.

بر اساس گزارش‌های سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)، ایران در حال حاضر بهترین عملکرد منطقه را در جذب گردشگران بین‌المللی دارد، که این موضوع در گزارش‌های مختلف تأیید شده است . بر اساس این گزارش، ایران در سال ۲۰۲۵ به عنوان یکی از ۲۰ مقصد برتر گردشگری جهان شناخته شده است. این دستاورد نشان‌دهنده بلوغ سیاست‌گذاری گردشگری کشور و انعطاف‌پذیری صنعت گردشگری در برابر چالش‌های مختلف است. به‌ویژه پس از عملیات نظامی ۱۲ روزه با اسرائیل، ایران توانسته است با بهره‌گیری از ظرفیت‌های گردشگری و سیاست‌های هوشمندانه، خود را به عنوان یکی از مقاصد برتر گردشگری در منطقه خاورمیانه مطرح کند .

این موفقیت‌ها نتیجه همکاری بخش خصوصی، توسعه زیرساخت‌ها و تصویرسازی مؤثر از ایران در سطح جهان است . افزون بر این، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ICT و تسهیل مقررات برای جذب گردشگران بین‌المللی، نقش مهمی در این موفقیت ایفا کرده است. این رویکرد می‌تواند به کشورهای دیگر در منطقه MENA کمک کند تا از ظرفیت‌های مشابه خود استفاده کنند و به توسعه گردشگری هوشمند بپردازند. با این حال، برای غلبه بر چالش‌های باقیمانده، دولت ایران نیاز به ادامه سیاست‌های هوشمندانه و تقویت همکاری‌های بین‌المللی دارد. این موضوع نشان‌دهنده اهمیت توسعه گردشگری هوشمند در ایران به عنوان یک ابزار اجتماعی و اقتصادی است که می‌تواند به توزیع عادلانه منافع اقتصادی و ایجاد فرصت‌های شغلی در مناطق شهری و روستایی کمک کند .

تحلیل فناوری‌های کلیدی در ارتقاء گردشگری بدون تماس

در دهه اخیر، صنعت گردشگری شاهد تحولات بزرگی در استفاده از فناوری‌های پیشرفته برای بهبود تجربه کاربران و کاهش هزینه‌های عملیاتی بوده است. این تحولات با ظهور فناوری‌های هوش مصنوعی (AI)، واقعیت افزوده (AR) و بلاک‌چین به عنوان سه عامل کلیدی شکل گرفته‌اند. این فناوری‌ها نه تنها تجربه گردشگران را غنی‌تر کرده‌اند، بلکه به حذف تماس فیزیکی و افزایش شفافیت در خدمات گردشگری کمک کرده‌اند .

واقعیت افزوده (AR) و واقعیت مجازی (VR) به طور قابل توجهی در ارتقاء تجربه گردشگران در مناطق تاریخی و موزه‌ها در خاورمیانه استفاده شده‌اند. به عنوان مثال، استفاده از VR در آموزش مذهبی در معاهد دینی منطقه در سال 2023 به طور چشمگیری توجه جامعه گردشگری را جلب کرده است . این فناوری‌ها تورهای تعاملی و غوطه‌ورکننده‌ای ارائه می‌دهند که تاریخ و فرهنگ را زنده می‌کنند و به گردشگران اجازه می‌دهند تا بازدید خود را شخصی‌سازی کنند. این پیشرفت‌ها نشان‌دهنده نقش مهم فناوری در ارتقاء جنبه‌های فرهنگی و آموزشی گردشگری بدون تماس است.

هوش مصنوعی نیز به عنوان یکی از ابزارهای اصلی در بهبود خدمات گردشگری مطرح شده است. بر اساس گزارشی از Tourism Economics، 60٪ از مسافران امارات متحده عربی به هوش مصنوعی برای برنامه‌ریزی سفر خود اعتماد دارند که این رقم نسبت به 48٪ در سایر کشورها بیشتر است . هوش مصنوعی به طور فزاینده‌ای در ارائه پیشنهادات شخصی‌سازی‌شده و تجربیات رزرو برای مسافران ماهر به تکنولوژی نقش دارد. شرکت Miral با معرفی Majd Al، یک کمک‌سرای هوش مصنوعی در جاذبه‌هایی مانند Yas Bay Waterfront و Ferrari World Yas Island در ابوظبی، نشان داده است که چگونه فناوری می‌تواند تجربه بازدیدکنندگان را بهبود بخشد. این سیستم پیشنهادات سفارشی بر اساس ترجیحات فردی ارائه می‌دهد و به بازدیدکنندگان کمک می‌کند تا تجربه خود را به حداکثر برسانند.

علاوه بر این، بلاک‌چین نقش مهمی در افزایش شفافیت و اعتماد در صنعت گردشگری ایفا کرده است. بر اساس تحقیقات محمد عبل کاشم و همکاران (2022)، استفاده از فناوری بلاک‌چین می‌تواند به افزایش شفافیت و اعتماد کمک کند . این فناوری با ثبت معاملات به صورت غیرقابل تغییر، امکان ارزیابی استانداردهای اخلاقی و زیست‌محیطی کالاها و خدمات را فراهم می‌کند. به عنوان مثال، استفاده از بلاک‌چین در مدیریت سفرهای حج و عمره می‌تواند به افزایش اعتماد گردشگران و تسهیل فرآیندهای اداری کمک کند. این رویکرد نشان می‌دهد که کشورهایی مانند ایران می‌توانند از فناوری‌های دیجیتال برای جذب گردشگران بیشتر و بهبود تجربه آن‌ها استفاده کنند.

تأثیر این فناوری‌ها بر بهبود تجربه کاربری و کاهش هزینه‌های عملیاتی نیز قابل توجه است. هوش مصنوعی و بلاک‌چین با ارائه پیشنهادات شخصی‌سازی‌شده و مدیریت موثرتر منابع، بهره‌وری را افزایش داده و هزینه‌های عملیاتی را کاهش می‌دهند . به عنوان مثال، استفاده از چت‌بات‌ها و سیستم‌های رزرو خودکار می‌تواند تجربه کاربری را بهبود بخشد و هزینه‌های مرتبط با نیروی انسانی را کاهش دهد. این رویکرد می‌تواند به کشورهای منطقه MENA کمک کند تا از این فناوری‌ها برای افزایش رقابت‌پذیری خود در سطح جهانی استفاده کنند.

با این حال، مقاومت فرهنگی در برابر پذیرش فناوری‌های نوین یکی از چالش‌های مهم در توسعه گردشگری بدون تماس در منطقه MENA است . برای موفقیت در این حوزه، لازم است تا دولت‌ها و ذینفعان صنعت گردشگری برنامه‌های آموزشی و تبلیغاتی را برای افزایش آگاهی عمومی و کاهش مقاومت فرهنگی اجرا کنند.

مقایسه وضعیت ایران با کشورهای پیشرو در توسعه گردشگری هوشمند

در دهه‌های اخیر، توسعه گردشگری هوشمند به یکی از محورهای اصلی رشد اقتصادی و جذب سرمایه در کشورهای پیشرو تبدیل شده است. کشورهایی مانند ژاپن و امارات متحده عربی با بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال و زیرساخت‌های هوشمند، موفق به ایجاد تجربه‌های برجسته برای گردشگران شده‌اند . این موفقیت‌ها نه تنها به افزایش تعداد بازدیدکنندگان منجر شده است، بلکه به بهبود کیفیت خدمات و حفظ پایداری منابع طبیعی نیز کمک کرده‌اند. در مقابل، ایران با وجود دارا بودن جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی بی‌نظیر، هنوز در مراحل اولیه توسعه گردشگری هوشمند قرار دارد.

ژاپن به عنوان یکی از پیشروترین کشورها در حوزه گردشگری هوشمند، توانسته است با استفاده از فناوری‌های دیجیتال و سیاست‌های اقتصادی مؤثر، جذب گردشگری خود را به طور قابل توجهی افزایش دهد. بر اساس آمار منتشر شده توسط سازمان ملی گردشگری ژاپن (JNTO)، تعداد بازدیدکنندگان بین‌المللی در شش ماهه اول سال 2025 به بیش از 28.5 میلیون نفر رسیده است. این رشد به دلیل عوامل متعددی از جمله ضعف ین، جاذبه‌های فصلی مانند گل‌های شکوفه بهاری و برگزاری نمایشگاه جهانی 2025 در اوساکا صورت گرفته است .

علاوه بر این، ژاپن با استفاده از سیستم‌های مدیریت جمعیت و حسگرهای هوشمند در مکان‌های گردشگری، توانسته است ازدحام را کاهش داده و ایمنی را افزایش دهد. این رویکرد نه تنها به بهبود تجربه گردشگران کمک کرده، بلکه به حفظ ظرفیت محیطی نیز کمک کرده است . در مقابل، ایران هنوز در مراحل اولیه پیاده‌سازی این نوع فناوری‌ها قرار دارد. عدم توسعه زیرساخت‌های فیزیکی و دیجیتال، مانع از ایجاد تجربه‌های بدون ازدحام و ایمن برای گردشگران شده است. برای بهبود وضعیت، ایران می‌تواند از تجربیات ژاپن در این زمینه الهام بگیرد.

امارات متحده عربی نیز به عنوان یکی از پیشروترین کشورها در حوزه گردشگری هوشمند، با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پیشرفته، تجربه لوکس و بدون تماس را برای گردشگران فراهم کرده است. استفاده از دروازه‌های بیومتریک در فرودگاه‌ها و خدمات کنسرژ مجازی، نه تنها زمان گردشگران را ذخیره کرده، بلکه به کاهش تماس فیزیکی و افزایش رضایتمندی کمک کرده است . این فناوری‌ها به ویژه برای جذب گردشگران ثروتمند و نسل‌های جوان که با فناوری‌های دیجیتال آشناتر هستند، بسیار مؤثرند. در مقابل، ایران هنوز در زمینه توسعه این نوع زیرساخت‌ها و خدمات دچار کمبود است. به عنوان مثال، فرآیندهای ورود و خروج گردشگران در فرودگاه‌های ایران به طور قابل توجهی کند و دستی است که می‌تواند به کاهش رضایتمندی گردشگران منجر شود.

علاوه بر این، استفاده از فناوری‌های واقعیت افزوده (AR) و واقعیت مجازی (VR) در امارات متحده عربی و کشورهایی مانند عربستان سعودی، تجربه گردشگران را در بازدید از مکان‌های تاریخی و فرهنگی غنی‌تر کرده است. به عنوان مثال، AR به گردشگران اجازه می‌دهد تا بازسازی‌های تاریخی را در محل‌های باستانی مشاهده کنند . این فناوری‌ها به ویژه برای جذب نسل‌های جوان که با این فناوری آشناتر هستند، بسیار مؤثرند. در مقابل، ایران با وجود داشتن میراث فرهنگی و تاریخی غنی، هنوز به طور کامل از این نوع فناوری‌ها استفاده نکرده است. این موضوع نشان‌دهنده فرصت‌های بزرگی است که ایران می‌تواند برای بهبود تجربه گردشگران بهره‌برداری کند.

برای بهبود وضعیت گردشگری هوشمند در ایران، نیاز به سرمایه‌گذاری جدی در زیرساخت‌های دیجیتال و فناوری‌های هوشمند وجود دارد. این شامل توسعه سیستم‌های مدیریت هوشمند، استفاده از فناوری‌های AR و VR، و تسهیل فرآیندهای ورود و خروج گردشگران است. همچنین، بهبود سیاست‌های مرتبط با محدودیت‌های سفر و افزایش دسترسی به اطلاعات دقیق و به‌روز برای گردشگران نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. با این حال، برای رسیدن به این اهداف، نیاز به برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و همکاری بین بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی وجود دارد.

چالش‌های داخلی و جهانی در توسعه گردشگری هوشمند: بررسی ابعاد زیرساختی، حقوقی، فرهنگی، اقلیمی و اجتماعی

توسعه گردشگری هوشمند به عنوان یک الگوی نوآورانه در مدیریت صنعت گردشگری، مزایای متعددی را ارائه می‌دهد که شامل بهبود تجربه گردشگران، افزایش پایداری محیط زیستی و اجتماعی، و ارتقاء رقابت‌پذیری مقاصد گردشگری است . با این حال، هم در سطح داخلی و هم در سطح جهانی، چالش‌های متعددی وجود دارند که باید بررسی شوند. این بخش به تحلیل دقیق مشکلات زیرساختی، حقوقی، فرهنگی، اقلیمی و اجتماعی می‌پردازد که مانع از پیاده‌سازی مؤثر گردشگری بدون تماس می‌شوند.

مشکلات زیرساختی

یکی از بزرگ‌ترین موانع توسعه گردشگری هوشمند در کشورهایی مانند ایران، ضعف زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات است. مدل DTI (Destinos Turísticos Inteligentes) که توسط SEGITTUR اسپانیا توسعه یافته، رویکردی نوآورانه برای مدیریت هوشمند مقاصد گردشگری ارائه می‌دهد. این مدل شامل پنج ستون اصلی است: نوآوری، فناوری، حاکمیت، پایداری و دسترسی. با این حال، برای پیاده‌سازی این مدل، زیرساخت‌های قوی مانند شبکه‌های ارتباطی پیشرفته، سیستم‌های مدیریت داده و ابزارهای هوش مصنوعی ضروری هستند . در ایران، نقص در زیرساخت‌های دیجیتال و عدم توزیع مناسب خدمات اینترنتی در نقاط مختلف کشور، مانع از پیاده‌سازی این مدل می‌شود.

نگرانی‌های حقوقی و قانونی

در کنار مشکلات زیرساختی، چالش‌های حقوقی و قانونی نیز نقش مهمی در توسعه گردشگری هوشمند ایفا می‌کنند. در ایران، چالش‌هایی مانند فقدان قوانین شفاف برای حفظ حریم خصوصی داده‌ها، عدم وجود استانداردهای مدون برای استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی و بلاک‌چین، و مقررات محدودکننده برای سرمایه‌گذاری خارجی در حوزه فناوری وجود دارد . این موانع حقوقی و قانونی می‌توانند باعث کاهش اعتماد گردشگران و سرمایه‌گذاران شوند و در نتیجه، پیشرفت صنعت گردشگری هوشمند را مختل کنند.

موانع فرهنگی

مقاومت فرهنگی در برابر پذیرش فناوری‌های نوین نیز یکی از چالش‌های مهم در توسعه گردشگری بدون تماس است. کشورهای خاورمیانه، از جمله ایران، به دلیل نگرانی در مورد تهدید به ارزش‌های فرهنگی سنتی، به آرامی به سمت پذیرش هوش مصنوعی و بلاک‌چین حرکت می‌کنند . این موضوع نشان می‌دهد که برای موفقیت در این حوزه، دولت‌ها و ذینفعان صنعت گردشگری باید برنامه‌های آموزشی و تبلیغاتی برای افزایش آگاهی عمومی و کاهش مقاومت فرهنگی اجرا کنند. به عنوان مثال، استفاده از بلاک‌چین در مدیریت سفرهای حج و عمره می‌تواند به افزایش اعتماد گردشگران و تسهیل فرآیندهای اداری کمک کند .

تأثیر تغییرات اقلیمی

تغییرات اقلیمی یکی از بزرگ‌ترین تهدیدها برای صنعت گردشگری است. این تغییرات می‌توانند منجر به تغییر جریان گردشگران و مقاصد شوند. به عنوان مثال، مناطق مدیترانه‌ای در تابستان 2023 به دلیل امواج گرمای شدید و آتش‌سوزی‌ها تعداد کمتری گردشگر داشتند . این موضوع نشان می‌دهد که مقاصد گردشگری باید خود را با شرایط جدید تطبیق دهند و راهکارهایی برای مدیریت اثرات تغییر اقلیم ارائه دهند. در ایران، تأثیرات تغییرات اقلیمی می‌تواند بر مناطق گردشگری طبیعی مانند دریاچه ارومیه و مناطق کوهستانی تأثیر بگذارد .

مقاومت اجتماعی در برابر پذیرش فناوری‌های نوین

مقاومت اجتماعی در برابر پذیرش فناوری‌های نوین، به دلیل نگرانی‌هایی مانند از دست دادن شغل و کاهش اعتماد، یکی از چالش‌های اصلی است. مطالعات نشان می‌دهند که آموزش ذینفعان و ارائه راهکارهای شفاف می‌تواند به کاهش این مقاومت کمک کند . در ایران، این موضوع به ویژه در بخش‌هایی مانند مهمان‌نوازی و گردشگری مشهود است که پس از همه‌گیری کووید-19، کمبود نیروی کار ماهر مشاهده شد . این چالش می‌تواند به عنوان مبنایی برای بررسی موانع داخلی در توسعه گردشگری بدون تماس در ایران مورد استفاده قرار گیرد.

به طور کلی، توسعه گردشگری هوشمند در ایران و سایر کشورها نیازمند حل مسائل زیرساختی، حقوقی، فرهنگی، اقلیمی و اجتماعی است. این چالش‌ها نه تنها در سطح داخلی بلکه در سطح جهانی نیز وجود دارند و نیازمند همکاری بین‌المللی و تدوین استراتژی‌های جامع هستند.

راهکارهای عملی برای توسعه گردشگری هوشمند در ایران

با توجه به رشد فزاینده صنعت گردشگری و نیاز به استفاده از فناوری‌های نوین، توسعه گردشگری هوشمند در کشورهای مختلف به یکی از اولویت‌های برجسته تبدیل شده است. در مورد ایران، با توجه به ظرفیت‌های غنی فرهنگی، تاریخی و طبیعی این کشور، ایجاد زیرساخت‌های هوشمند و به‌کارگیری فناوری‌های نوین می‌تواند نقش مهمی در جذب گردشگران داخلی و خارجی ایفا کند . در ادامه، به بررسی راهکارهای عملی برای توسعه گردشگری هوشمند در ایران پرداخته می‌شود.

اولین چالش در راه توسعه گردشگری هوشمند، مشکلات زیرساختی است. به‌عنوان مثال، برای حل این مشکلات می‌توان از تجربیات کشورهای پیشرو در منطقه خاورمیانه استفاده کرد. بر اساس تحقیقات انجام‌شده، شرکت‌هایی مانند Riyadh Air و Visa در حال همکاری برای ارتقای تجربه سفر مشتریان با استفاده از فناوری‌های هوشمند هستند . این شرکت‌ها با به‌کارگیری پلتفرم‌های دیجیتال، اقدام به تسهیل رزرو، مدیریت سفر و بهبود تعاملات مشتری کرده‌اند. برای ایران، ایجاد سیستم‌های مشابه می‌تواند به کاهش تماس فیزیکی و افزایش کارایی خدمات گردشگری کمک کند.

دومین راهکار، تقویت پرداخت‌های بدون تماس است که نقش مهمی در بهبود تجربه گردشگران ایفا می‌کند. بر اساس آمار منتشر شده، بازار پرداخت بدون تماس در خاورمیانه در سال 2024 با درآمدی معادل 596.30 میلیون دلار و نرخ رشد مرکب سالانه (CAGR) 4.7٪، رشد قابل توجهی داشته است . این فناوری‌ها نه تنها معاملات را راحت‌تر و ایمن‌تر کرده‌اند، بلکه به کاهش تماس فیزیکی و افزایش رضایت مشتریان کمک کرده‌اند. برای ایران، استفاده از پرداخت‌های بدون تماس در فروش بلیط، رزرو هتل و حتی خرید محصولات محلی می‌تواند تجربه گردشگران را بهبود بخشد.

سومین راهکار، استفاده از فناوری بلاک‌چین برای ایجاد پلتفرم‌های غیرمتمرکز است. بر اساس تحقیقات کاشم و همکاران (2022)، بلاک‌چین می‌تواند به افزایش شفافیت و اعتماد در معاملات کمک کند . این فناوری با ثبت معاملات به‌صورت غیرقابل تغییر، امکان ارزیابی استانداردهای اخلاقی و زیست‌محیطی کالاها و خدمات را فراهم می‌کند. به‌عنوان مثال، استفاده از بلاک‌چین در مدیریت سفرهای حج و عمره می‌تواند کمک به افزایش اعتماد گردشگران و تسهیل فرآیندهای اداری کند . این رویکرد نشان می‌دهد که کشورهایی مانند ایران می‌توانند از فناوری‌های دیجیتال برای جذب گردشگران بیشتر و افزایش رقابت‌پذیری در سطح جهانی استفاده کنند.

چهارمین راهکار، سرمایه‌گذاری در فناوری‌هایی مانند SoftPOS برای مدیریت جریان گردشگران است. بر اساس نظریه‌های ارائه شده توسط خبرگان، این فناوری قادر است تلفن‌های همراه یا تبلت‌های مجهز به NFC را به دستگاه‌های پرداخت تبدیل کند و به عنوان یک راه‌حل اولیه یا پشتیبان عمل کند . این رویکرد نه تنها به کاهش صف‌ها کمک می‌کند، بلکه تجربه کلی مشتری را نیز بهبود می‌بخشد. برای ایران، استفاده از این فناوری‌ها می‌تواند به مدیریت تعداد بالایی از گردشگران در فصل‌های پرتردد مانند تابستان کمک کند.

افزایش پذیرش فرهنگی فناوری‌های هوشمند

در نهایت، افزایش پذیرش فرهنگی فناوری‌های گردشگری بدون تماس یکی از چالش‌های مهم است. بر اساس تحقیقات Askri و Soukri (2025)، مقاومت فرهنگی در برابر پذیرش فناوری‌های نوین می‌تواند مانعی در راه توسعه گردشگری هوشمند باشد . برای غلبه بر این چالش، لازم است دولت‌ها و ذینفعان صنعت گردشگری برنامه‌های آموزشی و تبلیغاتی را برای افزایش آگاهی عمومی و کاهش مقاومت فرهنگی اجرا کنند. برای ایران، این موضوع می‌تواند به‌عنوان فرصتی برای تقویت فرهنگ استفاده از فناوری‌های هوشمند در بین جامعه محلی و گردشگران خارجی مورد استفاده قرار گیرد.

به طور کلی، توسعه گردشگری هوشمند در ایران نیازمند سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های دیجیتال، استفاده از فناوری‌های نوین مانند بلاک‌چین و پرداخت‌های بدون تماس، و افزایش پذیرش فرهنگی این فناوری‌ها است. این راهکارها می‌توانند به ایران کمک کنند تا به‌عنوان یک مقصد گردشگری هوشمند و پایدار در سطح جهانی شناخته شود .

سناریوهای آینده‌ی گردشگری بدون تماس در ایران: پیش‌بینی و راهکار

با توجه به تحولات جهانی در حوزه‌ی فناوری و تغییرات اقلیمی، صنعت گردشگری در حال تبدیل شدن به یک بخش هوشمند و کم‌تماس است. این تحول در ایران نیز می‌تواند نقش مهمی در توسعه‌ی پایدار و جذب گردشگران بازی کند . اصلاحات اقلیمی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای (GHG) به عنوان یکی از اهداف برجسته در سیاست‌های جهانی، در طراحی سناریوهای آینده‌ی گردشگری بدون تماس در ایران نیز قابل توجه است .

تأثیر تغییرات اقلیمی بر گردشگری

بر اساس پیش‌بینی‌های کارشناسان، تغییرات اقلیمی می‌توانند منجر به تغییر جریان گردشگران و مقاصد شوند. به عنوان مثال، مناطق مدیترانه‌ای در تابستان 2023 به دلیل امواج گرمای شدید و آتش‌سوزی‌ها تعداد کمتری گردشگر داشتند . این موضوع نشان می‌دهد که مقاصد گردشگری باید خود را با شرایط جدید تطبیق دهند و راهکارهایی برای مدیریت اثرات تغییر اقلیم ارائه دهند. برای ایران، تأثیرات تغییرات اقلیمی می‌تواند بر مناطق گردشگری طبیعی مانند دریاچه ارومیه و مناطق کوهستانی تأثیر بگذارد . این چالش‌ها نیازمند تدوین استراتژی‌هایی برای حفظ ظرفیت محیطی و افزایش انعطاف‌پذیری در برابر تغییرات اقلیمی است.

استفاده از فناوری‌های هوشمند برای مدیریت پایدار

فناوری‌های هوش مصنوعی و روباتیک در آینده‌ی نزدیک به عنوان ابزارهای کلیدی در برنامه‌ریزی و مدیریت سفرها عمل خواهند کرد . به عنوان مثال، در امارات متحده عربی، 60٪ از مسافران به هوش مصنوعی برای برنامه‌ریزی سفر خود اعتماد دارند که این رقم نسبت به سایر کشورها بالاتر است. افزایش این اعتماد به فناوری و رشد خدمات مبتنی بر هوش مصنوعی، می‌تواند به ارتقای تجربه‌ی گردشگران و کاهش تماس فیزیکی کمک کند. این رویکرد در ایران نیز می‌تواند بهبود قابل توجهی در زیرساخت‌های گردشگری ایجاد کند، به شرطی که ذینفعان اصلی این فناوری‌ها را بپذیرند.

مقایسه عملکرد ایران با کشورهای پیشرو

بررسی بازار پرداخت بدون تماس در خاورمیانه نشان می‌دهد که این فناوری در حال حاضر نقش مهمی در تسهیل معاملات و کاهش تماس فیزیکی دارد . بازار پرداخت بدون تماس در خاورمیانه در سال 2024 با درآمدی معادل 596.30 میلیون دلار، حدود 2٪ از سهم جهانی را به خود اختصاص داده است. این بازار با نرخ رشد مرکب سالانه (CAGR) 4.7٪ از سال 2024 تا 2031 پیش‌بینی می‌شود که رشد قابل توجهی داشته باشد. این داده‌ها نشان می‌دهند که فناوری‌های بدون تماس در حال تبدیل شدن به بخشی کلیدی از زیرساخت‌های اقتصادی و خدماتی در منطقه هستند. این الگوها می‌توانند برای توسعه‌ی گردشگری بدون تماس در ایران مورد استفاده قرار گیرند.

تأثیر فناوری‌های نوظهور بر آینده‌ی گردشگری بدون تماس در ایران نیز قابل توجه است . هوش مصنوعی در مدیریت ضایعات و ادغام منابع بازتولیدی، نقش مهمی در حرکت به سمت اهداف توسعه‌ی پایدار ایفا می‌کند. به عنوان مثال، استفاده از هوش مصنوعی در صنایع گردشگری تایلند، منجر به کاهش ضایعات مواد غذایی و بهبود مدیریت منابع شده است. این رویکرد می‌تواند به عنوان الگویی برای ایران که به دنبال توسعه‌ی گردشگری پایدار است، مورد استفاده قرار گیرد. با این حال، مقاومت اجتماعی در برابر پذیرش فناوری‌های هوشمند، به دلیل نگرانی‌هایی مانند از دست دادن شغل و کاهش اعتماد، یکی از چالش‌های اصلی است.

سیاست‌های عمومی و مالی

بر اساس پیش‌بینی‌های کارشناسان، بخش گردشگری و مسافرت (T&T) پیش‌بینی می‌شود که به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع رشد اقتصادی و اشتغال عمل کند. طبق گزارش World Travel & Tourism Council در آوریل 2024، سهم T&T در تولید ناخالص داخلی جهانی از 9.1 درصد در سال 2023 به 11.4 درصد در سال 2034 افزایش خواهد یافت و بیش از 12 درصد از مشاغل جهانی را شامل خواهد شد . این داده‌ها برای بررسی نقش گردشگری بدون تماس در افزایش اشتغال و کاهش مشکلات زیست‌محیطی در ایران بسیار مرتبط هستند.

راهکارهای عملی برای غلبه بر چالش‌ها

برای افزایش پذیرش فناوری‌های هوشمند در صنعت گردشگری ایران، پیشنهاداتی وجود دارد که می‌تواند به کاهش مقاومت و افزایش همکاری ذینفعان کمک کند. آموزش ذینفعان و ارائه‌ی راهکارهای شفاف، از جمله روش‌های مؤثر برای غلبه بر این چالش‌ها است . همچنین، اتخاذ سیاست‌هایی برای افزایش شفافیت و بهبود مدیریت منابع، می‌تواند به ارتقای جاذبه‌های گردشگری کمک کند. این پیشنهادات می‌توانند به عنوان راهکارهای عملی برای توسعه‌ی گردشگری هوشمند در ایران مورد استفاده قرار گیرند.

سناریوهای آینده

در نهایت، برای توسعه گردشگری هوشمند در ایران، نیاز به سرمایه‌گذاری جدی در زیرساخت‌های دیجیتال و فناوری‌های هوشمند وجود دارد. این شامل توسعه سیستم‌های مدیریت هوشمند، استفاده از فناوری‌های AR و VR، و تسهیل فرآیندهای ورود و خروج گردشگران است. همچنین، بهبود سیاست‌های مرتبط با محدودیت‌های سفر و افزایش دسترسی به اطلاعات دقیق و به‌روز برای گردشگران نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. با این حال، برای رسیدن به این اهداف، نیاز به برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و همکاری بین بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی وجود دارد. این موضوع می‌تواند به عنوان زمینه‌ای برای تحقیقات آینده در حوزه گردشگری هوشمند در ایران مورد توجه قرار گیرد.

نتیجه‌گیری

توسعه گردشگری هوشمند در ایران، با توجه به ظرفیت‌های موجود در حوزه‌های فرهنگی، طبیعی و تاریخی، می‌تواند به یکی از ابزارهای اصلی رشد اقتصادی و دیپلماسی فرهنگی تبدیل شود. با این حال، برای رسیدن به این هدف، نیاز به حل چالش‌های متعددی در حوزه‌های زیرساختی، حقوقی، فرهنگی و اقلیمی وجود دارد. مقایسه عملکرد ایران با کشورهای پیشرو مانند ژاپن و امارات متحده عربی نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در فناوری‌های دیجیتال، استفاده از سیستم‌های مدیریت هوشمند و تسهیل پرداخت‌های بدون تماس، می‌تواند به بهبود تجربه گردشگران و افزایش رقابت‌پذیری کمک کند.

علاوه بر این، استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی و بلاک‌چین می‌تواند به افزایش شفافیت، کاهش هزینه‌های عملیاتی و بهبود مدیریت منابع کمک کند . با این حال، مقاومت فرهنگی و اجتماعی در برابر پذیرش این فناوری‌ها نیازمند برنامه‌های آموزشی و تبلیغاتی است که اعتماد عمومی را افزایش دهد.

در نهایت، برای تحقق گردشگری هوشمند و بدون تماس در ایران، لازم است تا دولت و بخش خصوصی با همکاری بین‌المللی، استراتژی‌های جامعی را برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های دیجیتال، اصلاح مقررات حقوقی و افزایش آگاهی عمومی اجرا کنند. این رویکردها نه تنها به کاهش اثرات زیست‌محیطی کمک می‌کنند، بلکه می‌توانند تجربه گردشگران را بهبود بخشیده و ایران را به عنوان یک مقصد گردشگری جذاب در منطقه مطرح کنند.