معیارهای پایداری اقتصادی و اجتماعی در انتخاب شهرهای منتخب گردشگری
راهکار عملیاتی برای انتخاب شهرهای منتخب گردشگری بر اساس تجربه ثبت روستاهای جهانی
تهران – پایگاه خبری تخصصی گردشگری سفرنویسان
در نخستین نشست میز گردشگری شهری، آقای سید مصطفی فاطمی با اشاره به تجربه موفق کشور در ثبت روستاهای گردشگری جهانی، گفت:
«سال جاری نخستین سالی است که سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) بهصورت رسمی فرآیند ارزیابی شهرهای گردشگری را آغاز کرده است. در حالی که شش سال است که ما در حوزه روستاها فعالیت داشتهایم و توانستهایم چهار روستا — از جمله کندوان در آذربایجان شرقی — را بهعنوان روستاهای منتخب جهانی ثبت کنیم.»
وی خاطرنشان کرد که امسال نیز پروندهای برای ثبت روستایی در استان اصفهان تهیه شده، اما سازمان جهانی گردشگری، محدودیتهایی در پذیرش پروندهها اعمال کرده است:
«در سالهای اخیر، سازمان تنها از میان ۶۰ تا ۷۰ پرونده ارسالی از سراسر جهان، تنها ۷ تا ۸ مورد را انتخاب کرده است. این یعنی رقابت بسیار شدید است و احتمال موفقیت در ثبت، حتی با وجود پروندههای قوی، بسیار کم است.»
چالشهای گردشگری شهری در مقایسه با روستایی
آقای فاطمی تفاوت اساسی بین گردشگری شهری و روستایی را بهخوبی تبیین کرد:
«کار کردن روی یک روستا بهمراتب سادهتر از یک شهر است. در روستا، تمام ذینفعان در یک نقطه متمرکز هستند، منابع مالی محدود ولی قابلهدفگذاریاند و با تزریق سرمایه، بهسرعت شاهد تغییر و تحول هستیم. اما در شهر، بهدلیل گستردگی ساختار مدیریتی، تنوع ذینفعان و پیچیدگیهای حملونقل، خدمات و زیرساخت، اجرای پروژههای گردشگری با سرعت کمتری همراه است.»
بنابراین، وی پیشنهاد داد که اولویت اجرایی بر روی شهرهای کوچکتر یا منطقههای خاص در شهرهای بزرگ قرار گیرد:
«بهجای اینکه بخواهیم یکدفعه کل شهر تهران یا مشهد را بهعنوان مقصد جهانی معرفی کنیم، بهتر است یک منطقه از تهران — مثلاً مجموعه عباسآباد یا مسیر ۴۷ کیلومتری پیادهرو — را بهعنوان پایلوت انتخاب کنیم، آن را مستقل مدیریت کنیم و سپس بهعنوان یک «شهرک گردشگری» مستقل به سازمان جهانی معرفی کنیم.»
سه محور پایداری بهعنوان معیار اصلی ارزیابی
آقای فاطمی سپس سه محور اصلی پایداری را که در تمام پروندههای ثبت جهانی مدنظر قرار میگیرد، شرح داد:
پایداری اقتصادی:
«گردشگری باید بهگونهای طراحی شود که بهطور مستقیم در اقتصاد شهر تأثیر بگذارد — از طریق ایجاد شغل، افزایش درآمد محلی، فعالسازی کسبوکارهای کوچک و متوسط و توسعه زنجیرههای ارزش گردشگری.»
پایداری اجتماعی:
«مشارکت مردم، نقش زنان، احترام به جامعه میزبان و تعامل فرهنگی دوسویه بین گردشگر و ساکن، از معیارهای کلیدی است. در بسیاری از شهرهای ما، این بعد هنوز ضعیف است.»
پایداری محیطزیستی:
«از جداسازی زباله و مدیریت پسماند گرفته تا ایجاد فضاهای سبز شهری و کاهش آلایندهها، همه باید در طراحی گردشگری شهری لحاظ شود.»
پیشنهاد تشکیل میزهای تخصصی در سطح استانها
با استناد به تجربه موفق در حوزه روستاها، آقای فاطمی پیشنهاد تشکیل میزهای تخصصی گردشگری شهری در مراکز استانها را مطرح کرد:
«در فرآیند ثبت روستاها، ابتدا ۱۰۰ روستا توسط دانشگاه تهران انتخاب شدند، اما پس از ارزیابی بر اساس شاخصهای UNWTO، تنها کمتر از ۲۰ مورد واجد شرایط بودند. بنابراین، دوباره میزهای استانی تشکیل شد و استانها خودشان روستاهای واجد شرایط را معرفی کردند. ما اکنون میخواهیم همین مدل را در حوزه شهرها تکرار کنیم.»
وی اعلام کرد که فرم امتیازدهی ۴۷ شاخصهای طراحی شده و پس از تکمیل آن در سطح استانها، شهرهای منتخب بر اساس امتیازشان رتبهبندی خواهند شد.
پیشنهاد ساختاری برای عضویت در میز کشوری
آقای فاطمی همچنین پیشنهاد داد که ساختار میز کشوری بهصورت زیر شکل بگیرد:
- اعضای حقوقی:
- وزارت راه و شهرسازی
- شهرداری تهران (بهعنوان نماینده شهرداریهای کشور)
- سازمان شهرداریها و دهیاریها
- اعضای حقیقی:
- افراد شاخص فعال در حوزه گردشگری شهری (از جمله شهرداران سابق یا کارشناسانی که پروژههای موفقی را اجرا کردهاند)
- نمایندگان تشکلهای صنفی
- نماینده جامعه هتلداران (آقای محب خدایی)
- دو تشکل دیگر که هنوز نماینده نکردهاند
رویکرد «توسعه خوشهای» برای کشورهای در حال توسعه
با استناد به تجربه یونیدو (UNIDO) — بازوی اقتصادی سازمان ملل — آقای فاطمی گفت:
«یونیدو پس از مطالعات گسترده در کشورهای در حال توسعه، به این نتیجه رسید که بهترین مدل برای توسعه، «توسعه خوشهای» است؛ یعنی در شرایط منابع محدود، باید چند نقطه کلیدی را انتخاب و بر اساس استانداردهای جهانی آنها را ارتقا داد. این نقاط سپس بهعنوان الگو عمل کرده و هالهای از تأثیرگذاری در مناطق اطراف ایجاد میکنند.»
وی با اشاره به مثالهای جهانی، گفت:
«دوبی، استانبول، گالاپاگوس و یزد همین مسیر را طی کردند: ابتدا یک منطقه خاص را بهعنوان مقصد گردشگری معرفی کردند، سپس بهتدریج کل شهر را بهعنوان «شهر زندگی» و «شهر گردشگری» بازتعریف کردند.»
گردشگری بهعنوان موتور تحول شهری
در پایان، آقای فاطمی یک تحلیل نظری از نقش گردشگری در تحول شهرها ارائه کرد:
«طبق نظریههای توسعه شهری، هر شهر در یکی از چهار مرحله قرار دارد:
۱. فروش مواد خام
۲. فروش کالاهای فرآوریشده
۳. فروش سرمایه (جذب سرمایهگذاری صنعتی)
۴. فروش فکر و خلاقیت — که در آن، شهرها به «شهرهای زندگی» تبدیل میشوند.
گردشگری دقیقاً در این مرحله وارد میشود: زمانی که شهر دیگر فقط کارخانه یا دفتر کار نیست، بلکه فضایی برای زندگی، تفریح، فرهنگ و تعامل است.»
وی با اشاره به تجربه شخصی در یزد، گفت:
«قبل از ثبت جهانی یزد، مردم خانههای تاریخی را خراب میکردند، چون هیچ ارزشی برایشان نداشت. اما پس از ثبت، همان خانههایی که قبلاً ۱۴ میلیون تومان بودند، به ۱۵ میلیارد تومان رسیدند. این تغییر نگاه، نتیجه مستقیم گردشگری پایدار است.»
مطالب مرتبط
گزارش ویژه از حضور ایران در نمایشگاه ITB برلین ۲۰۲۵
حضور ایران در نمایشگاه ITB برلین ۲۰۲۵، با وجود چالش های صدور ویزا و کاهش تعداد بازدیدکنندگان، گامی مهم در معرفی ظرفیت های کشور، بازاریابی بین المللی و...
ایران و تاجیکستان: توسعه گردشگری و اتحاد فرهنگی
ایران و تاجیکستان همکاری های فرهنگی و گردشگری را تقویت می کنند. توافق وزرا برای صیانت از میراث مشترک، تبادل علمی و تسهیل پروازها. فصل جدید روابط فرهنگ...
چشمانداز میراث فرهنگی: ۴۰ مسجد از ۱۵ استان نامزد ثبت جهانی شدند
بازدید علی دارابی، قائم مقام وزیر میراث فرهنگی، از بناب با تمرکز بر ثبت جهانی کباب بناب، مسجد مهرآباد و روستای تاریخی سور. بررسی زیرساخت های گردشگری و...
دیدگاه ها