شکوفایی صنایع دستی ایران: ثبت جهانی، گامی بلند در توسعه اقتصادی و فرهنگی

افزایش انگیزه بومی و رونق گردشگری با معرفی شهرهای صنایع دستی خلاق در ایران

 پایگاه خبری سفرنویسان -ثبت شهرهای جهانی صنایع دستی مزایای چشمگیری برای جوامع محلی به ارمغان می‌آورد؛ این اقدام نه تنها فرصت‌ها را برای صنعتگران بومی افزایش می‌دهد و انگیزه‌ای مضاعف برای یادگیری و توسعه صنایع دستی ایجاد می‌کند، بلکه شهرت جهانی این صنایع را نیز در پی دارد. این شهرت علاوه بر منافع اقتصادی و اجتماعی فراوان برای ساکنان محلی، به توسعه صنعت گردشگری نیز کمک شایانی می‌کند.

تاکنون چندین شهر و روستا در ایران موفق به کسب عنوان جهانی در شورای جهانی صنایع دستی شده‌اند:

شیراز، شهر جهانی صنایع دستی: در سال ۱۳۹۸ (2019)، یونسکو شیراز را به دلیل تنوع هنرهای دستی مانند خاتم‌سازی، معرق‌کاری، منبت‌کاری، کاشی‌سازی، قلم‌زنی، گلیم و قالی، شیشه‌گری سنتی و سفال و سرامیک، به عنوان شهر جهانی صنایع دستی معرفی کرد.

ملایر، شهر جهانی مبل و منبت: در دی ماه ۱۳۹۸ (دسامبر 2019)، ملایر به عنوان شهر جهانی مبلمان منبت به ثبت رسید. این شهر با بهره‌گیری از تبلیغات گسترده توانست به فروش ۹ هزار و ۵۰۰ میلیارد ریالی در نوروز ۱۴۰۴ (2025) دست یابد. منبت‌کاری چوب، هنری است که نقش‌ها به صورت برجسته بر روی زمینه کار قرار می‌گیرند.

اصفهان، شهر جهانی صنایع دستی خلاق: اصفهان که پیش از صفویه به عنوان "شهر صنعتگران ماهر" شناخته می‌شد و در دوره صفویه به مرکز تجاری ایران تبدیل شد، اولین شهر ایران است که به عنوان شهر جهانی صنایع دستی به ثبت رسید. از ۶۰۲ رشته صنایع دستی شناسایی شده در جهان، ۲۹۹ مورد متعلق به ایران است که ۲۰۰ رشته آن در اصفهان متمرکز است. قلمزنی، قلمکاری، منبت، خاتم‌کاری، نگارگری، کاشی‌کاری، قالی‌بافی، میناکاری، و سفال و سرامیک از برجسته‌ترین صنایع دستی این منطقه هستند.

مشهد، شهر جهانی گوهرسنگ: در سال ۱۳۹۵ (2016)، شورای جهانی صنایع دستی (WCC) مشهد را به عنوان شهر جهانی گوهرسنگ‌ها انتخاب کرد. با این حال، با گذشت حدود ۹ سال، پتانسیل کامل این صنعت برای مردم این کلان‌شهر هنوز محقق نشده است. گوهرسنگ‌ها، بلورهای معدنی برش‌خورده‌ای هستند که در جواهرسازی استفاده می‌شوند.

زنجان، شهر جهانی ملیله: ثبت زنجان به عنوان شهر ملی ملیله در سال ۱۳۹۷ (2018) این شهر را بار دیگر به عنوان مهد این هنر اصیل مطرح کرد. بیش از ۴۵ رشته صنایع دستی در استان زنجان وجود دارد که ملیله‌کاری، چاروق‌دوزی، چاقوسازی، مسگری، قلمزنی، گلیم‌بافی، و گیوه دوزی از مهمترین آن‌ها هستند. ملیله‌کاری، هنری از فلزکاری با مفتول‌های نازک نقره با عیار ۱۰۰ است.

تبریز، شهر جهانی فرش: سازمان ملل متحد در سال ۱۳۹۳ (2014) تبریز را به عنوان شهر جهانی بافت فرش انتخاب کرد. قالی‌های تبریز به دلیل تنوع رنگ، طرح و استفاده از مواد طبیعی شهرت جهانی دارند و بافندگان تبریزی به تولید فرش‌های گل ابریشم ظریف با رج‌شمار ۵۰ و ۶۰ روی آورده‌اند.

لالجین، شهر جهانی سفال: لالجین، واقع در استان همدان، با بیش از ۱۲۰۰ کارگاه سفالگری، به عنوان شهر جهانی سفال شناخته می‌شود و بخش عمده‌ای از محصولات سفال کشور را تولید می‌کند. سفال، قطعه‌ای از سرامیک است که در دمای ۸۵۰ تا ۱۰۰۰ درجه سانتی‌گراد پخته می‌شود و دارای تخلخل نامنظم است.

آباده، شهر جهانی منبت: در آذر ماه ۱۳۹۷ (دسامبر 2018)، شورای جهانی صنایع دستی آباده را به عنوان شهر جهانی منبت به ثبت رساند. خاستگاه منبت سنتی (ظریف) در استان فارس، شهر آباده است. قدیمی‌ترین اثر منبت موجود در ایران، یک لنگه در چوبی متعلق به مسجد جامع عتیق شیراز مربوط به قرن سوم هجری قمری است.

میبد، شهر جهانی زیلو: میبد در سال ۱۳۹۷ (2018) در شورای جهانی صنایع دستی به عنوان شهر جهانی زیلو ثبت شد. این شهر به دلیل هنر زیلوبافی که قدمت آن به بیش از ۸۰۰ سال می‌رسد، شهرت جهانی دارد. زیلو نوعی زیرانداز و کف‌پوش دست‌بافت با نخ پنبه است.

مریوان، شهر جهانی کلاش: مریوان در سال ۱۳۹۶ (2017) برای بافت کلاش (نوعی گیوه مخصوص) در لیست شهرهای جهانی صنایع دستی ثبت شد. کلاش، بخشی از فرهنگ مردم کرد است و در مریوان از رونق خاصی برخوردار است.

سیرجان، شهر جهانی گلیم: سیرجان از سوی سازمان جهانی صنایع دستی (World Craft Council) به عنوان شهر جهانی گلیم شناخته شده است. این شهر به دلیل تولید گلیم‌های شیریکی‌پیچ (گلیم سوزنی) شهرت جهانی دارد که ظاهری شبیه به قالی دارد و با گره بافته می‌شود.

خراشاد، روستای جهانی توبافی: روستای خراشاد در جنوب شرقی بیرجند، در سال ۱۳۹۷ (2018) از سوی شورای جهانی صنایع دستی با عنوان روستای جهانی توبافی (حوله بافی) به ثبت رسید. توبافی یا تون‌بافی، مهارت تولید انواع پارچه‌های سنتی پنبه‌ای یا ابریشمی است.

قاسم آباد، روستای جهانی چادرشب بافی: روستای قاسم‌آباد رودسر در بهمن ماه ۱۳۹۸ (فوریه 2020) با عنوان روستای جهانی چادرشب‌بافی از سوی شورای جهانی صنایع دستی به ثبت رسید. چادرشب، پارچه‌ای رنگارنگ و معمولاً با طرح چهارخانه از جنس پنبه یا ابریشم است.

کلپورگان، روستای جهانی سفال: روستای کلپورگان به واسطه سفال هفت هزار ساله‌اش در ۷ مهر ۱۳۸۱ (29 سپتامبر 2002) به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شد و در یونسکو نیز به ثبت جهانی رسید. سفال‌ها در این روستا کاملاً دستی، بدون چرخ سفالگری و توسط زنان بلوچ ساخته می‌شود. کلپورگان دارای تنها موزه زنده سفال در جهان است.

خلاصه: 

ثبت جهانی شهرهای صنایع دستی در ایران، گامی مهم در حفظ و احیای هنرهای سنتی، افزایش اشتغال‌زایی محلی، و جذب گردشگر است. این اقدام، فرصت‌های اقتصادی و فرهنگی جدیدی برای جوامع بومی ایجاد می‌کند و به شهرت جهانی صنایع دستی غنی ایران کمک شایانی می‌نماید.