ژئوتوریسم چیست

ژئوتوریسم چیست و چرا به مهمترین موضوع گردشگری جهان و ایران  تبدیل شده است:

  ژئوتوریسم (Geotourism) یا همان گردشگری زمین شناسی که به آن زمین‌گردشگری نیز گفته می شود، شاخه‌ای از صنعت گردشگری است که به استفاده از پدیده‌ها وجذابیت‌های زمین شناختی، ژئومورفولوژیکی و میراث معدن کاری  می‌پردازد. مخاطبان زمین‌گردشگری، نه تنها متخصصان و کارشناسان زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی، بلکه گردشگران عادی و تمام علاقه‌مندان به طبیعت هستند که در جریان فعالیت‌های زمین‌گردشگری، ضمن بازدید از پدیده‌های جذاب زمین‌شناسی، با مبانی پیدایش و اهمیت وجودی آن‌ها نیز آشنا می‌شوند. این صنعت توریسمی در مناطقی که دارای یادمان‌ها، آثار، رخساره‌های خاص زمین‌شناسی و پدیده‌های ژئومورفولوژیکی، از جمله غارها، آبشارها، دریاچه‌ها، کوه‌ها، دره‌ها، سنگواره‌ها، چشمه‌ها، مخاطرات زمین، معادن و غیره باشند قابل توسعه می‌باشند.   این صنعت نوظهور ازسال 2002 میلادی، مورد توجه سازمان جهانی یونسکو قرارگرفت و باعث ایجاد ژئوپارک‌های جهانی شد که در نهایت با محوریت ژئوتوریسم شبکه ژئوپارک جهانی شکل گرفت و باعث رشد گردشگر و تحول اقتصاد محلی در این مناطق و کشور‌ها گردید که یکی از آنها نیز ژئوپارک جهانی قشم می‌باشد.   در ایران نیز هم‌پا با جهان کارهای جسته‌گریخته انجام شده که قابل تحسین می‌باشد. اما مهم‌ترین اصل این قضیه، تهیه نقشه و پتانسیل‌یابی پدیده‌های ژئوتوریسمی است که بعد از نقشه ژئوپارک‌های پیشنهادی ایران به یونسکو، اولین و تخصصی‌ترین نقشه ژئوتوریسمی ایران و خاور‌میانه توسط اینجانب در منطقه "سرعین" استان اردبیل که یکی از پر‌پتانسیل‌ترین مناطق ژئوتوریسمی ایران است در سال 1397 تهیه گردید. در قالب یک نقشه 1:25000 که تمامی جاذبه‌های منطقه را پوشش می‌دهد و مدلی شد برای تهیه نقشه‌های گردشگری استاندارد با پوشش کشوری که در حال انجام است.  در ایران عزیزمان پدیده‌های بسیار شاخص و مهم ژئوتوریسمی درسطح ملی و جهانی وجود دارد که به معرفی بعضی از آن‌ها می‌پردازیم:

کوه سبلان این کوه که با ارتفاع 4811 متر، سومین قله مرتفع ایران است. به دلیل قرار گرفتن دریاچه‌ای زیبا به اسم "سلطان ساوالان" در دهانه آتشفشانی آن، در ارتفاع 4769.5 متر و مساحت 5810 متر‌مربع ، جزو سه دریاچه مرتفع آتشفشانی جهان و یکی از منحصر‌به‌فرد‌ترین پدیده‌های ژئوتوریسمی ایران بوده،که همه ساله کوه‌نوردان و گردشگران بی‌شماری را برای دیدن این دریاچه و دیگر جاذبه‌های پیرامونی خود جذب می کند. جزیره هرمز که به عنوان بهشت زمین‌شناسی ایران معروف است، یکی از جزایر زیبای تنگه هرمز می‌باشد. این جزیره به دلیل نوع ساختارهای زمین‌شناسی و رسوبات موجود به جزیره هزار‌رنگ نیز در بین گردشگران معروف بوده که در طی فرآیند میلیون ساله و تحت تاثیر بالا‌آمدگی گنبد نمکی از داخل آب به‌وجود آمده است. از جاذبه‌های آن می‌توان به ساحل سرخ، ساحل سیاه، ساحل لاک‌پشت‌ها، غار نمکی رنگین‌کمانی و ... اشاره کرد. جزیره هرمز، یکی از مهم‌ترین مقاصد ژئوتوریسمی خصوصا فصل زمستان می‌باشد. این جزیره به دلیل ویژگی خاص خود به عنوان یکی از مناطق ژئوفودی( Geo Food) ایران نیز مطرح است.

 کوه‌های رنگی آلاداغ (ژئوتوریسم هوایی) یکی از زیباترین مناطق ژئوتوریسمی کشور لندفورم‌های رنگی، مربوط به رسوبات مارنی، ماسه سنگی و آهکی زمان نئوژن اتوبان زنجان به تبریز و منطقه میانه است که نگاه هر مسافری را در این جاده به خود جذب می‌کند و خستگی را از تن راننده  و مسافر می‌کاهد. این منطقه را نیز از نظر ژئوتوریسمی به عنوان  مقصد ژئوتوریسم هوایی( Aerial Geotourism) می‌توان نام برد. به طوری که خط پروازی تهران به تبریز، استانبول و اروپا از این منطقه عبور می‌کند و تماشای آن از فراز آسمان، تفکر هر مسافری را به چگونگی تشکیل و تکامل زمین مشغول می‌نماید.  

چشمه‌های آب‌گرم و معدنی(ژئوتراپی) هر جا آبی می‌جوشد، با خود زندگی و حیاط می‌آورد. ایران به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و نحوه تکامل زمین شناسی خود و همچنین وجود توده‌های آتشفشانی، کوه‌ها و گسل‌های فراوان، باعث خروج آب‌های گرم و معدنی از اعماق زمین به سطح زمین می‌شود. حال اگر این چشمه‌ها گرم باشند، باعث ایجاد استخرهای آب‌گرم‌درمانی در دل طبیعت خواهند شد که جهت آب‌تنی و ورزش مورد استفاده قرار می‌گیرند. اگر از نوع رسوبی باشد، باعث ایجاد ساختارها و اشکال زیبای حاصل از رسوب‌گذاری املاح آب می‌شود که از پدیده‌های بسیار مهم و زیبای ژئوتوریسمی ایران است. این گونه چشمه‌‌ها گستردگی بسیار بالایی دارند، از جمله چمشه باداب سورت، چشمه گراوان و آبگرم‌های اطراف کوه‌های آتشفشانی به‌خصوص چشمه‌های آب‌گرم درمانی "سبلان" که به مراکز ژئوتراپی معروف هستند را می توان نام برد. 

 ژئوتوریسم معادن بخش مهمی از چرخه زندگی انسا‌‌ن‌ها، حاصل فعالیت‌های معدنی در سطح و اعماق زمین است. این فرآیند از زمان‌های بسیار دور، همراه بشریت بوده که از آن به عنوان معدن‌کاری کهن در ژئوتوریسم یاد می‌شود. بخش عظیمی از این فرآیند با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی در حال حاضر رقم می‌خورد که در کنار فعالیت اقتصادی اخیرا به عنوان ژئوتوریسم معادن جهت رشد و توسعه اقتصاد بومی و محلی رواج پیدا کرده و گردشگران می‌توانند، با حفظ ایمنی، از نوع معدن‌کاری و فرآیند کار و جاذبه‌های ایجاد شده حاصل از معدن‌کاری استفاده برده و تفریحات و گردش‌مفرحی را داشته باشند.  آبشارها آبشار‌ها، یکی دیگر از پدیده‌های بسیار جالب ژئوتوریسمی هستند که به شکل‌های مختلف و تحت تاثیر حرکت آب و مواد‌ روان  بر روی سنگ‌ها، گسل‌ها و شکستگی‌های حاصل از فرآیندهای بیرونی زمین، در غارها، دریاها، یخچال‌ها، معادن و سطح زمین تشکیل می‌شوند. به دلیل تنوع ساختاری و لایه‌های زمین‌شناسی ایران، آبشارهای بسیاری در سطح کشور وجود دارد که از مهم‌ترین و جذاب‌ترین مناطق گردشگری ایران می‌باشند.