واکاوی وجوه مختلف تاثیرات گردشگری

امــروزه بــه دلایــل نقــش چشــمگیری کــه صنعــت گردشــگری بــر اقتصــاد، فرهنــگ و جامعــه مناطــق پذیرنــده گردشــگران بــر جــای مــی‌گــذارد؛ توجــه فراوانــی بــه ایــن زمینــه از فعالیــت شــده اســت. صنعــت گردشــگری نــه تنهــا گامــی بــرای تقویــت فرهنــگ‌ها اســت، بلکــه گامــی بــه ســوی پیشــرفت و تحــول اقتصــادی و اجتماعــی قلمــداد مــی‌گــردد. کشــور مــا بــا توجــه بــه برخــورداری از ظرفیــت‌هــا و پتانســیل‌هایــی از جاذبــه‌هــای جهانگــردی، بســیار مــی‌توانــد بواســطه برنامــه ریــزی اثربخــش و نیــز اعمــال مدریــت دانشــی در راســتای توســعه ایــن صنعــت، از اقتصــاد تــک محصولــی متکــی بــر انــرژی خاصــه صنعــت نفــت فاصلــه بگیــرد. لوئیــس ترنــر  از صاحــب نظــران حــوزه مدیریت گردشــگری، گردشــگری را امیدبخش‌تریــن و پیچیده‌تریــن صنعتــی می‌دانــد کــه جهــان ســوم بــا آن روبــرو اســت و معتقــد اســت گردشــگری بیشــترین قابلیــت را بــرای جانشــینی دیگــر صنایــع درآمــدزا دارد. لــذا در ســال‌های اخیــر گردشــگری به عنــوان صنعــت بــدون دود، منبــع درآمــد سرشــار در تجــارت جهانــی و عنصــر مهمــی در بهبــود و تنظیــم موازنــه بازرگانــی و تــراز پرداخت‌هــای بســیاری از کشــورها تبدیــل شــده اســت، 

صنعــت گردشــگری را می‌تــوان نقطــه آغــازی بــرای توســعه کشــورها به ویــژه کشــورهای درحال توســعه در نظــر گرفــت. بــه طــور کلــی، «گردشــگري مجموعــه مســافرت‌هایی را در بــر  می‌گیــرد کــه بــه منظــور اســتراحت و تفریــح و تجــارت یــا دیگــر فعالیت‌هــای شــغلی و یــا اینکــه بــه منظــور شــرکت در مراســم خــاص انجــام می‌گیرد و غیبــت شــخص گردشــگر از محــل ســکونت دائــم خــود در طــی ایــن مســافرت موقتــی و گــذرا می باشــد. بدیهــی اســت کســانی کــه اقــدام بــه مســافرت های شــغلی منظمــی بیــن محــل کار و زندگــی خــود مــی‌کننــد؛ مشــمول ایــن تعریــف نمی‌شــوند». ســازمان جهانــي جهانگــردي تعریــف ذیــل را در مــورد گردشــگری ارائــه کــرده اســت: 

«گردشــگری، مجموعــه کارهایــی اســت کــه فــرد در مســافرت و در مکانــی خــارج از محیــط معمــول خــود انجــام می‌دهــد، ایــن مســافرت بیــش از یــک ســال طــول نمی‌کشــد و هــدف تفریــح، تجــارت یــا فعالیت‌هــاي دیگــر اســت. بــا توجــه بــه تعاریــف فــوق از گردشــگری، گردشــگر بــه کســی اطــلاق  می‌شــود کــه مــدت زمــان ســفر او ببیــش از 24 ساعت و کمتر از 12 ماه بــه طــول انجامــد، فاصلــه مکانــی مســافرت بایــد بیــش از 70 کیلومتــر باشــد و ســفر او بــا یکــي از انگیزه‌هــای تفریحــی، اســتراحت، فرهنگــی، دیــدار از آثــار باســتانی و تاریخــی، بازدیــد از مناظــر طبیعــی و یــا مــوارد مشــابه صــورت گیــرد.

 صنعــت گردشــگری در ایــران از ظرفیت‌هــای بســیار بالایــی بــرای رشــد و توســعه برخــوردار اســت. بــر اســاس گــزارش ســازمان جهانــی گردشــگری، ایــران دارای منابــع بســیار زیــادی بــرای جــذب گردشــگران مــی‌باشــد. کشــور ایــران مــی‌توانــد از قطب‌هــای مهــم گردشــگری جهــان بشــمار رود و بــا برخــورداری از ســابقه دیریــن تمــدن و فرهنــگ، طبیعــت و شــرایط اقلیمــی گوناگــون و نیــز عوامــل دیگــر از جملــه زیارتگاه‌هــای متعــدد، توانایــی قرارگیــری در جایــگاه مناســب نقــاط پرجاذبــه گردشــگری در ســطح آســیا و بین المللــی را داراســت. کشــور ایــران بــه لحــاظ جاذبه‌هــای گردشــگری، تنــوع گردشــگری و تنــوع بــه ترتیــب جــزو 10-5 -3 کشــور اول جهــان اســت.

 صنایع دســتی گردشــگری اثــرات مختلفــی بــر جــای می‌گــذارد کــه یکــی از آثــار و تبعــات مثبــت و منفــی آن در مقصــد گردشــگری قابل بررســی مــی‌باشــد. اثــرات گردشــگری درک شــده از ســوی جامعــه میزبــان در چهــار طبقــه اساســی هزینــه و فایــده اقتصــادی، اجتماعــی- فرهنگــی، محیــط زیســتی و نیــز سیاســی قــرار دارد. در ادامــه بــه هــر یــک از آنهــا و تاثیــرات آن بــر جامعــه مقصــد پرداختــه مــی‌شــود:

1. اثرات اقتصادی گردشگری بر جامعه مقصد

از جمله اثرات مثبت اقتصادی گردشگری بر جامعه مقصد عبارتند از: 

• ایجاد اشتغال و درآمد، 

• خودکفایی و تقویت اقتصاد محلی، 

• کمک به فراهم شدن خدمات زیربنایی، سایر بخش های اقتصادی،

•  تشویق توسعه

•  تنوع بخشی به فعالیت های اقتصادی،

•  رشد اقتصادی در سایه گردشگری خرید 

از جمله اثرات منفی اقتصادی گردشگری بر جامعه مقصد عبارتند از:

• محرومیت از برخی مزایای رفاهی برای جامعه میزبان،

• فشار تقاضا برای منابع کمیاب مانند آب آشامیدنی،

• وابستگی بیش از اندازه نواحی میزبان به عوائد گردشگری

2. اثرات فرهنگی- اجتماعی گردشگری بر جامعه مقصد

از جملــه اثــرات مثبــت فرهنگــی-اجتماعــی گردشــگری بــر جامعــه مقصــد عبارتنــد از:

• آشنایی با خرده فرهنگ‌ها و الگوهای متمایز فرهنگی،

• حفــظ و ارتقــاء عناصــر مــادی و فرامــادی فرهنگــی جامعــه مقصــد در ســایه ســرمایه گذاری مجــدد درآمــد گردشــگری در منابــع فرهنگــی، امــری کــه بــه ســرمایه فرهنگــی عینیــت یافتــه اشــتهار دارد.

• تقویت و تداوم سنتهای فرهنگی،

• احتــرام بیشــتر بــه جامعــه محلــی و فرهنــگ آنهــا و در نتیجــه افزایش میــزان درک مــدارا و مذاکــره  بیــن فرهنــگ ها،  

• تقویــت همبســتگی و هویــت ملــی در ســطح جامعه در ســایه شــناخت، توجــه و احتــرام بــه عناصــر هویــت‌هــای قومــی و خــرده فرهنــگ‌ها. 

از جملــه اثــرات منفــی فرهنگــی- اجتماعــی گردشــگری بــر جامعــه مقصــد عبارتنــد از:

• افزایش آسیب‌های فرهنگی نظیر: 

1. کالایي شدن فرهنگ

2. .رفتار نامناسب و عدم حساسیت فرهنگی گردشگران 

3. تغییر در ارزش های مذهبي جامعه  میزبان

4. تغیر در زبان و گویش های محلی

• افزایش آسیب های اجتماعی نظیر: 

1. افزایش جرم و جنایت،

2. رواج مصرف مواد مخدر،

3. رواج انواع بیماری های واگیر

 3. اثرات محیط زیستی گردشگری بر جامعه مقصد

از جملــه اثــرات مثبــت محیــط زیســتی گردشــگری بــر جامعــه مقصــد عبارتنــد از: 

• نگهــداری نواحــی طبیعــی مهــم جامعــه میزبــان هماننــد پارک هــای ملــی،  جنــگل هــا و تــالاب هــا و... 

• نگهداری مکان های باستانی و تاریخی، 

• بهبود کیفیت محیط زیست منطقه، 

از جملــه اثــرات منفــی محیــط زیســتی گردشــگری بــر جامعــه مقصــد عبارتنــد از: 

• بوجــود آمــدن انــواع آلودگــی هــا در منطقــه نظیــر: آلودگــی آب، 

• آلودگــی هــوا و آلودگی هــای صوتــی، 

• مشکلات مربوز به دفع مواد زاید، 

• بوجــود آمــدن زیان هــای اکولــوژی نظیــر: از بیــن رفتــن رشــد گیاهــان در پارک هــا و نواحــی حفاظــت شــده، قطــع درختــان، آتــش گرفتــن درختــان و... .

4. اثرات سیاسی گردشگری بر جامعه مقصد

از جملــه اثــرات مثبــت سیاســی گردشــگری بــر جامعــه یــا کشــور مقصــد عبارتنــد از: 

+ نشــان دادن چهــره ای روشــن و شایســته در ذهــن بازدیدکننــدگان و گردشــگران خارجــی در کشــور مقصــد، 

+ رفــع هــر گونــه برچســب هــای اتهــام آمبــز نســبت بــه کشــورهای مقصــد؛ 

+ فراهــم شــدن زمینــه هــای همــکاری در حــوزه هــای مختلــف فرهنگــی، اقتصــادی و سیاســی

 بنابرایــن بــا توجــه بــه اثــرات مختلــف مثبــت و منفــی اقتصــادی، فرهنگــی- اجتماعــی، زیســت محیطــی و نیــز سیاســی گردشــگری بــر جامعــه مقصــد و یــا میزان، لازم اســت کــه ذینفعان گردشــگری خاصــه وازارتخانــه مذکــور  نســبت بــه طراحــی  مــدل مطلــوب مدیریــت راهبــردی گردشــگری در کشــور اقــدام و بــا احصــاء و شناســایی راهبردهــا، برنامــه هــا و اقدامــات قابــل عملیاتــی ذیــل آنهــا در تعامــل هــم افــزا  بــا مســئولین و دســت انــدرکاران بخــش هــای مختلــف سیاســی، فرهنگــی، اقتصــادی و محیــط زیســتی کشــور از ظرفیــت هــای گردشــگری در راســتای توســعه  پایــدار منطقــه و جامعــه اســتفاده و بــا اقدامــات مداخلاتــی پیشــگیرانه و  نیــز نظارتــی از تبعــات منفــی آن مصــون بماننــد. ان شــالله