جایگاه زنان در گردشگري؛ اهمیت و راهکارهاي حمایتي

باید از ظرفیت های این قشر زنان جامعه که آمیخته ای است از شوق، توانایی و آگاهی در توسعه گردشگری -همچون دیگر اقشار جامعه- حداکثر بهره را برد. نقــش آفرینــی زنــان در حــوزه گردشــگری بــه موضوعــی غیــر قابــل انــکار در ایــن صنعــت مبــدل شــده اســت. آمارهــای منتشــر شــده از فعالیــت ایــن گــروه از جامعــه در صنعــت گردشــگری بــه اســتناد منابــع معتبــر جهانــی، شــاهدی بــر ایــن ماجــرا اســت. چنــان چــه شــورای جهانــی ســفر و گردشــگری در طــی گزارشــی گزارشــی کــه در خصــوص بررســی اشــتغال زنــان در صنعــت گردشــگری در بیــن کشــورهای عضــو جــی 02 بــه همــراه چهــار کشــور مصــر، ایــران، اردن و تونــس مــی پــردازد، اذعــان دارد کــه  64%  از شــاغلین حــوزه گردشــگری را زنــان تشــکیل مــی دهنــد. جالــب توجــه اینکــه نــه تنهــا ســهم زنــان در حــوزه گردشــگری قابــل توجــه اســت بلکــه میــزان اشــتغال ایشــان در گردشــگری در مقایســه بــا ســایر صنایــع نیــز، جــای تامــل دارد. بنــا بــه ادعــای شــواری جهانــی نــام بــرده،  شــاغلین زن در گردشــگری دو برابــر شــاغلین زن در ســایر بخــش هــای اقتصــادی مــی باشــند. موضوعــی کــه مــا را بــه تامــل بیشــتر در خصــوص ظرفیــت هــای ایــن صنعــت بــرای اشــتغال بانــوان کشــور وادار مــی ســازد. اهمیــت ایــن موضــوع زمانــی بیشــتر مــی شــود کــه توجــه داشــته باشــیم حــدود 94 درصــد از جمعیــت کشــور مــا بــر اســاس اطلاعــات منتشــر شــده از طــرف مرکــز آمــار ایــران را زنــان تشــکیل مــی دهنــد. 

امــا بــه واقــع چــرا ایــن صنعــت، بســتر مناســبی بــرای حضــور زنــان بــه شــمار مــی رود؟ اولیــن مــوردی کــه در پاســخ قابــل طــرح اســت، ظرفیــت هــای متعــدد ایــن صنعــت بــرای اشــتغال مــی باشــد. تنــوع شــغلی فراوانــی کــه در ســال هــای اخیــر نیــز شــاهد آن بــوده ایــم. بانــوان بــه عنــوان مدیــران آژانــس هــای مســافرتی، راهنمایــان گردشــگری، عرضــه کننــدگان صنایــع دســتی، اداره کننــدگان بــوم گــردش هــا، دســت انــدرکاران حــوزه گردشــگری الکترونیــک، تســهیل گــری گردشــگری ســلامت و حتــی بخــش هــای انتشــارات تخصصــی حــوزه گردشــگری در ســال هــای اخیــر تجــارب خوبــی در کشــور را کســب کــرده انــد. طیفــی از مشــاغل متعــدد و متنوعــی کــه کمتــر در صنایــع دیگــر بــه چشــم مــی خــورد. بــه عبارتــی بــا ســطح مهــارت و دانــش متفــاوت بــرای بانــوان در بســتر گردشــگری، زمینــه اشــتغال و کارآفرینــی فراهــم مــی باشــد. مــورد دوم از موضــوع عرضــه محصــولات فرهنگــی در گردشــگری نشــات مــی گــردد. بایــد توجــه داشــت کــه همیشــه در عرضــه ایــن دســته از محصــولات، زنــان طلایــه داران در جامعــه بــه شــمار مــی رونــد. ایــن موضــوع در کشــور مــا نیــز صــادق اســت. افزایــش عرضــه محصــولات صنایــع دســتی در هــر منطقــه ای از کشــور کــه گردشــگری در آن توســعه یافتــه اســت، بــه تبــع آن شــکل گرفتــه اســت. صنایــع دســتی کــه ماحصــل دســت هنرمنــد بانــوان کشــور بــوده اســت.

ســایر محصــولات محلــی نظیــر محصــولات لبنــی بــه عنــوان مصادیــق دیگــری از ســوغات قابــل طــرح مــی باشــند. مــواردی کــه غالبــا عرضــه آن هــا توســط زنــان و در کنــار ســایر امــور خانــواده صــورت مــی پذیــرد. گــروه ســوم ایــن محصــولات فرهنگــی، عرضــه آداب و رســوم توســط بانــوان بــه عنــوان میراثــی ناملمــوس مــی باشــد کــه مــی توانــد خــود پایــه ای بــرای بســیاری از رویدادهــای فرهنگــی در کشــور را شــکل دهــد. بــه عنــوان نمونــه برگــزاری مراســم گل غلتــان در چندین شهرســتان کشــور بــه رویــدادی برجســته در طــی ســال هــای اخیــر تبدیــل شــده اســت. جالــب توجــه اســت کــه مــادران برگزارکننــدگان کلیــدی ایــن رویــداد بــوده انــد. در مــورد ســوم بایــد بــه ظرفیــت هــای انطباقــی ایــن صنعــت بــا نقــش زنــان در خانــواده توجــه داشــت. بســتر گردشــگری بــه دلیــل شــامل شــدن مشــاغل پــاره وقــت یــا مشــاغلی کــه مبتنــی بــر فعالیــت در فضــای مجــازی مــی باشــد از کمتــر تقابــل نســبت بــه مشــاغل دیگــر در مقابــل ایفــای نقــش هایــی نظیــر نقــش یــک مــادر مــی باشــند. تجربــه بــوم گــردی هــا و یــا راه انــدازی فعالیــت هــای مبتنــی بــر وب توســط بانــوان در چنــد ســال اخیــر در کشــور بــه خوبــی ایــن موضــوع را تاییــد مــی کنــد. امــا بــا توجــه بــه ظرفیــت هــای یــاد شــده از ایــن صنعــت بــرای بانــوان، چگونــه مــی تــوان در راســتای حمایــت هرچــه بیشــتر از ایــن قشــر از جامعــه بــرای موفقیــت روز افــزون در گردشــگری بهــره بــرد. 

بــرای ورود بــه ایــن بحــث، در ابتــدا بایــد توجــه داشــت کــه بانــوان یــا مــی تواننــد در تصــدی مشــاغل دولتــی ورود پیــدا کننــد و یــا در بســتر اجــرا بــه فعالیــت بپردازنــد. هــر کــدام از مــوارد ذکــر شــده نیازمنــد تدابیــر حمایتــی متفاوتــی اســت. در بحــث ورود بانــوان مشــاغل دولتــی، طــرح موضــوع تصــدی مشــاغل عالــی در زمینــه گردشــگری کشــور، قابــل طــرح اســت. ایــن موضــوع در کشــورهای دیگــر نیــز مطــرح گردیــده اســت امــا نیازمنــد بســتر ســازی کافــی اســت. برخــی از کشــورها بــرای تصاحــب ســمت هــای اجرایــی در زمینــه گردشــگری توســط بانــوان بــرای ایشــان بــه طراحــی مســیرهایشــغلی پرداختــه انــد. جانشــین پــروری زنــان و توانمندســازی ایشــان در ایــن زمینــه در کشــور مــا نیــز مــی توانــد منجــر بــه بهــره بــرداری بهتــر از پتانســیل هــای موجــود در بانــوان ایــن ســرزمین در زمینــه گردشــگری، منجــر گــردد. در زمینــه فعالیــت هــای زنــان در گــروه دوم و بــه عنــوان خدمــت رســانان در جبهــه جلویــی گردشــگری بایــد ســه دســته راهــکار مــورد توجــه قــرار گیــرد؛ تدابیــر حمایتــی، توانمندســازی بانــوان و فرهنــگ ســازی. تدابیــر حمایتــی بــه مجموعــه ای از ســاز و کارهــا اشــاره دارد کــه بــه بانــوان بــرای پیشــروی بیشــتر در کســب و کارهــای خــود در گردشــگری یــا صنایــع مکمــل آن کمــک مــی کنــد. بــه عنــوان مثــال اعطــای وام هــای حمایتــی بــه زنــان، کمــک بــه بازاریابــی خدمــات و محصــولات عرضــه شــده، کمــک بــه بســته بنــدی و برندســازی بــرای محصــولات صنایــع دســتی، تســهیل صــدور مجــوز هــا و فرآیندهــای کارآفرینــی بــرای زنــان در گردشــگری و ایجــاد واحــد مخصــوص بانــوان شــاغل در گردشــگری در وزارت میــراث فرهنگــی، مــی توانــد برخــی از ایــن سیاســت هــای حمایتــی بــه شــمار رونــد.

 عــلاوه بــر ایــن مــواردی همچــون اســتفاده از ظرفیــت هــای دانشــگاهی بــرای آمــوزش زنــان در حــوزه گردشــگری، ارائــه آمــوزش هــای آنلایــن بــرای بانــوان بــرای اشــتغال موفــق و کارآفرینــی در گردشــگری، آمــوزش مهــارت هــای کارآفرینــی بــرای بــه کار گیــری در زمینــه گردشــگری توســط بانــوان و ایجــاد بســتری بــرای دریافــت مشــاوره از بانــوان کارآفریــن موفــق در زمینــه گردشــگری کشــور، بــه عنــوان راه حــل هایــی بــرای توانمنــد ســازی بانــوان در حــوزه گردشــگری مــی توانــد مــورد پیگیــری قــرار گیــرد. امــا سیاســت هــای حمایتــی و توانمندســازی بانــوان بــه خــودی خــود راه گشــا نخواهــد بــود. در ایــن میــان رفــع تبعیــض هــای جنســیتی نیــز حائــز اهمیــت اســت. ایــن تبعیــض هــا نــه تنهــا در نــگاه منفــی بــه توانایــی هــای بانــوان قابــل بحــث اســت بلکــه بــه لحــاظ نــوع برخوردهــا در مــواردی همچــون صــدور مجوزهــا از طــرف متولیــان امــر یــا تفــاوت در پرداختــی هــا توســط کارگــزاران بخــش خصوصــی فعــال در گردشــگری بعضــا ملمــوس مــی باشــد. 

راه حــل در ایــن میــان در دو دســته قابــل توجــه اســت؛ نخســت، اتخــاذ نظــارت هــای دقیــق تــر هــم بــر فعالیــت متولــی در بخــش هــای اداری و هــم در بســتر فعالیــت بخــش خصوصــی ایــن صنعــت و دوم، ارائــه آمــوزش هــا و فرهنــگ ســازی در لایــه هــای مختلــف جامعــه و بخــش هــای دخیــل در اداره صنعــت گردشــگری کشــور- اعــم از دولتــی و خصوصــی. بــه عنــوان مثــال اســتفاده از ظرفیــت رســانه هــا و معرفــی زنــان برتــر گردشــگری یــا طــرح جایــزه ای ســالانه تحــت ایــن عنــوان مــی توانــد هــم بــه سیاســتی تشــویقی و هــم بــه ابــزاری بــرای فرهنــگ ســازی تبدیــل گــردد. در کلام آخــر، نقــش زنــان در ســال هــای اخیــر در پیــش روی صنعــت گردشــگری کشــور غیرقابــل انــکار مــی باشــد. بدیــن جهــت بایــد از ظرفیــت هــای ایــن قشــر از جامعــه کــه آمیختــه ای اســت از شــوق، توانایــی و آگاهــی در توســعه گردشــگری -همچــون دیگــر اقشــار جامعــه- حداکثــر بهــره را بــرد. چــه اینکــه نادیــده گرفتــن هــر گونــه اســتعدادی بــرای تعالــی کشــور، خســرانی آشــکار را در پــی خواهــد داشــت.