نقش شهرداری‌ها در توسعه گردشگری شهری: از برندسازی تا چالش‌ها و راهکارها در ایران

بررسی نقش شهرداری‌ها در توسعه گردشگری شهری

نگار حسینیان، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزش عالی بینالود، در گفت‌وگو با مجله سفرنویسان و در میزگرد بررسی نقش شهرداری‌ها در توسعه گردشگری شهری، در خصوص اهمیت گردشگری شهری بیان داشته‌اند: گروه‌های مختلف گردشگری، با توجه به تنوع و گوناگونی سفر و انگیزه گردشگری، به سمت شهرها جذب می‌شوند. گردشگری شهری، عملکرد متقابل گردشگر و میزبان است و به وجود فضا و جریان گردشگری در رابطه با یک سفر، با انگیزه‌های مختلف، کمک می‌کند. نکته قابل توجه این است که در کشورهای پیشرفته، این نوع از گردشگری، در کنار سایر گونه‌های گردشگری، یکی از پردرآمدترین انواع گردشگری محسوب می‌شود و تأثیرات غیرقابل کتمانی را نیز در حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و... در بر دارد. با توجه به این موضوع، می‌توانیم مدعی باشیم که گردشگری شهری، موتوری برای جوان‌سازی شهرها و به واسطه آن، بهبودی است که در زیرساخت‌ها ایجاد کرده و همچنین منجر به تربیت نیروی کار ماهر می‌شود.

ایجاد بستری برای کارآفرینی در حوزه‌های تجاری در مقیاس محلی و توسعه مشارکت‌ها در بخش خصوصی و دولتی، جذب صنایع و خدمات وابسته مربوط به گردشگری، همه اینها در واقع می‌توانند آن آثار مثبتی باشند که گردشگری شهری به همراه دارد. تأثیری که قطعاً شهرداری‌ها در هر کدام از این حوزه‌ها می‌توانند داشته باشند، اثبات شده است. نقشی که شهرداری‌ها در بروز و بسترسازی این فرآیند و آثار مثبت دارند، علاوه بر اینکه می‌تواند زمینه تجربه بازدید با کیفیت را برای گردشگر فراهم کند، می‌تواند کیفیت زندگی در آن جامعه محلی را نیز بهبود ببخشد. این مورد از دو حیث حائز اهمیت است: برای خود گردشگر و دیگری منافعی که برای جامعه محلی ایجاد می‌کند. در هر دوی اینها نقش شهرداری‌ها قابل درک و ملموس است.

نقش شهرداری‌ها در برندسازی شهری

حسینیان در ادامه به پیوند گردشگری شهری با برندسازی اشاره کرده و توضیح داده‌اند: حوزه گردشگری شهری، پیوند خورده با حوزه برندسازی و برندینگ شهری. ما در حوزه برندینگ شهری، به دنبال این هستیم که تصویر یا برندی را برای شهری ایجاد کنیم، حالا به واسطه آن فعالیت‌هایی که در یک شهر ممکن است در یک مقطع زمانی مورد توجه قرار بگیرد. این ارزش می‌تواند در شهر ایجاد شود و ما با ظرفیت‌های گردشگری شهری، زمینه را برای بهتر دیده شدن یک شهر فراهم می‌کنیم. به طبع درآمدهای اقتصادی پایدار و پویایی که از قبل این برندسازی، توسط شهرداری‌ها ایجاد می‌شود، به ثبت تصویر ماندگاری در ذهن مراجعه‌کنندگان و بازدیدکنندگان کمک می‌کند. به بیان دیگر، یک تصویر مثبت را در ذهن‌شان شکل خواهد داد تا آن شهر را با صفتی متمایز بشناسند. همان‌طور که شاندیز امسال به عنوان «شهر شیشلیک» شناخته می‌شود یا مثلاً لالجین «شهر سفال». خیلی از شهرهای دیگر نیز با یک صفت متمایز شناخته می‌شوند. در حوزه برندسازی، نقش شهرداری‌ها بسیار حائز اهمیت است؛ اینکه چگونه از این ظرفیت‌های شهری، در راستای برندسازی برای شهر استفاده کنند.

چالش‌ها و راهکارهای توسعه گردشگری شهری

به نقل از گزارشی که سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) در مورد گردشگری شهری در سال 2014 منتشر کرد، «روند جهانی شهرنشینی، زمینه را برای تقویت گرایش به گردشگری شهری ایجاد کرده است.» یعنی مردمی که در شهرها ساکن هستند، تمایل بیشتری به بازدید از شهرهای دیگر دارند. (این موضوع در مقایسه انواع گردشگری‌ها مصداق پیدا می‌کند). همچنین وجود یک سری شرکت‌های هواپیمایی ارزان قیمت و پروازهای مقرون‌به‌صرفه که به مقصد این شهرها ارائه می‌شود، محبوبیت سفرهای شهری را نسبت به قبل، بسیار بیشتر کرده و زمینه‌ای را فراهم آورده است که امکان گردشگری شهری در طیف وسیعی از شهرها، با هزینه کم، در اختیار گردشگران قرار گیرد. لذا این امکان دسترسی آسان به شهرها، شهرها را تبدیل به یک مقصد ایده‌آل برای استراحت‌های کوتاه کرده است که کاملاً با روندهای عمومی در رفتار سفر تطابق دارند و این موضوع باعث شده است که خیلی از شهرها نسبت به گذشته جذابیت بیشتری پیدا کنند.

علیرغم این موقعیت قابل توجه گردشگری شهری در بازار جهانی، می‌بینیم که این موضوع هنوز به لحاظ مطالعات بین‌رشته‌ای و تخصص عملی، موضوعی نوپا است. در خیلی از موارد، حتی شاهد این هستیم که بعضاً موضوع گردشگری شهری با چالش‌هایی همراه است، مانند گردشگری انبوه که باعث پایین آمدن کیفیت خدمات به گردشگر شده و همین امر موجب تغییر مقصد گردشگری افراد می‌شود. بر این اساس باید به این نکته توجه کنیم که نقش شهرداری‌ها در مدیریت این موضوع بسیار مهم است. همان‌طور که باز سازمان UNWTO تأکید می‌کند، بر اساس نتایج مطالعاتی که در 15 شهر اروپا انجام شده است، گردشگری شهری موفق باید با اقداماتی همراه باشد که از گردشگری انبوه و آسیب‌رسان جلوگیری کند. این وابسته به همکاری تمامی ذی‌نفعان و برنامه‌ریزی دقیق است و نقش شهرداری‌ها در این جریان بسیار مهم است تا راه را به سمت گردشگری هوشمند به جای گردشگری انبوه هموار کند.

توسعه ظرفیت‌ها و بازآفرینی شهری

حسینیان در ادامه اظهارات خود تأکید کرده‌اند: ما در تهران روی توسعه ظرفیت‌های شهری کار نکرده‌ایم. این نکته حائز اهمیت است که شهرداری‌ها روی این ظرفیت بیشتر کار کنند. به زیباسازی شهر بپردازند، البته شهرداری‌های تهران روی این موضوع کارهای مفیدی انجام داده‌اند، اما هنوز این نیاز وجود دارد و باید بیشتر روی این ظرفیت کار شود، بالاخص در مناطق کم برخوردار شهری، این نیاز بیشتر حس می‌شود.

بحث دیگر، رویدادمحور کردن این فضاهای شهری است. ما خرده‌فرهنگ‌های زیادی در تهران داریم. در واقع تهران، اشل کوچکی از ایران است. با ایجاد یک سری رویداد فرهنگی، در همین راستا با رویدادمحور کردن فضاهای شهری، با هدف گردشگری شهری، آداب و رسوم خرده‌فرهنگ‌ها را در شهر زنده نگه داریم. یکی از رسالت‌های شهرداری‌ها باید متمرکز بر همین موضوع باشد. این اتفاق در قالب جشنواره‌ها و نمایشگاه‌ها می‌تواند بروز پیدا کند. موضوع بعدی در ارتباط با نقشی است که شهرداری‌ها می‌توانند در بازآفرینی بافت‌های قدیمی شهری داشته باشند؛ اینکه علاوه بر ایجاد جذابیت برای گردشگر، رضایت جامعه بومی را نیز تأمین کرده و تعلق خاطر جامعه بومی نسبت به بافت را ارتقا دهیم. باید حواسمان باشد که در راستای توسعه و بازسازی بافت‌های قدیمی، آسیبی به جامعه بومی نزنیم.